Wśród mierników stosowanym w określaniu poziomu rozwoju społeczno-ekonomicznego państw stosuje się m.in. wielkość PKB PPP per capita i HDI (Human Development Index).
Do najbogatszych społeczeństwa świata (wg PKB PPP per capita za Bankiem Światowym) należą m.in. mieszkańcy:
- Kataru (83 460 USD per capita w 2009 roku),
- Luksemburga (91 388 USD per capita w 2010 roku),
czy USA (49 965 USD w 2010 roku).
Z drugiej strony do najbiedniejszych społeczeństw świata należą mieszkańcy:
- Demokratycznej Republiki Kongo (422 USD per capita w 2012 roku),
- Burundi (560 USD per capita w 2012 roku),
czy Erytrei (566 USD per capita w 2012 roku).
Widać więc, że przeciętna siła nabywcza (możliwość zakupu towarów i usług) mieszkańców Luksemburga jest ponad 180 razy większa niż mieszkańców Demokratycznej Republiki Kongo.
Znacznie rożni się też poziom życia mieszkańców tych krajów. Wartość HDI (2011) w Luksemburgu wynosi 0,867, zaś w Demokratycznej Republice Kongo 0,286. Poza wspomnianymi różnicami PKB PPP per capita wynika to z różnic w spodziewanym czasie życia w momencie urodzenia (średnio 80 lat w przypadku mieszkańca Luksemburga i niewiele ponad 48 lat w Demokratycznej Republice Kongo) oraz poziomu wykształcenia (przeciętny mieszkaniec Luksemburga w wieku co najmniej 25 lat uczęszczał do szkoły nieco ponad 10 lat, zaś przeciętny mieszkaniec Demokratycznej Republiki Kongo tylko 3,5 roku).
W ujęciu regionalnym najwyższe wartości HDI (jako wskaźnika rozwoju społeczno-ekonomicznego społeczeństw państw) są charakterystyczne dla pastw Europy.
Wśród państw Europy większość zaliczona została przez UNDP (Program Rozwoju Narodów Zjednoczonych) do państw bardzo wysoko rozwiniętych. Najsłabiej rozwinięte państwo europejskie – Mołdawia (HDI – 0,649) została zaliczona do państw umiarkowanie rozwiniętych. Kilka państw Europy Wschodniej (Ukraina, Białoruś i Rosja – państwo również azjatyckie) oraz Europy Południowo-Wschodnie (Macedonia, Albania, Bośnia i Hercegowina, Serbia, Bułgaria, Czarnogóra i Rumunia) zaliczono do grupy krajów wysoko rozwiniętych.
W Amerykach do grupy państw bardzo wysoko rozwiniętych zaliczono: USA, Kanada, Chile, Argentynę i Barbados. Przeważają tam kraje wysoko rozwinięte (m.in. Trynidad i Tobago, Wenezuela, Brazylia i Peru), ale są też kraje umiarkowanie rozwinięte (m.in. Republika Dominikany, Paragwaj, Boliwia, Gujana, czy Gwatemala) i słabo rozwinięte Haiti.
W Azji obok państw bardzo wysoko rozwiniętych: Japonia, Rep. Korei, Tajwan, Singapur, Brunei, Izrael, należący do Unii Europejskiej Cypr i niezbyt dużych naftowych państw arabskich – Zjednoczonych Emiratów Arabskich, Kataru i Bahrajnu są państwa wysoko rozwinięte – m.in. Arabia Saudyjska, Malezja, Turcja, Armenia, Kazachstan i Iran, umiarkowanie rozwinięte – m.in. najludniejsze państwa świata: Chiny i Indie, Jordania, Filipiny i Wietnam. Liczna jest też grupa państw słabo rozwiniętych – Pakistan, Bangladesz, Timor Wschodni (Leste), Myanmar (Birma), Jemen, Nepal i Afganistan.
Zróżnicowany jest też poziom rozwoju Australii i państw Oceanii. Bardzo wysoko rozwinięte są: Nowa Zelandia, Australia (oraz terytorium zależne USA - Guam), a słabo rozwinięte: Wyspy Salomona i Papua-Nowa Gwinea, Wysoko rozwinięte są: Palau, a umiarkowanie rozwinięte Tonga, wysoko rozwinięte: . Niektóre z krajów Oceanii są wysoko rozwinięte (np. Palau, czy wyspy Marshalla), inne zaś umiarkowanie rozwinięte (np. Fidżi, czy Vanuatu).
Ogólnie najsłabiej rozwinięte są kraje afrykańskie (w tym nieco lepiej kraje arabskie Afryki Północnej). Na 46 państw zaliczonych do grupy państw słabo rozwiniętych 36 to kraje słabo rozwinięte (niesklasyfikowane w ostatnim raporcie UNDP Somalia i Sudan Południowy też znalazłyby się w tej grupie). Brak wśród państw afrykańskich państw bardzo wysoko rozwiniętych. W grupie państw wysoko rozwiniętych są: Seszele i Mauritius (państwa wyspiarskie Oceanu Indyjskiego) oraz Tunezja i Libia.
Poziom rozwoju państwa zależy przede wszystkim od tempa i stabilności wzrostu gospodarczego w ostanich kilkudziesięciu latach, te zaś są związane z szeregiem czynników.
Wśród przyczyn tłumaczących zróżnicowanie poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego państw świata można wymienić uwarunkowania przyrodnicze:
- klimatyczne (trudności rozwoju rolnictwa i szerzej gospodarki w klimatach zimnych oraz gorących bardzo wilgotnych i gorących suchych) i związane z nimi występowanie naturalnych klęsk żywiołowych (powodzi, susz, szarańczy itp.);
- występowanie zasobów naturalnych (zwł. surowców mineralnych) – wcześniej (przełom XIX i XX wieku) ubogie, pustynne kraje arabskie Azji Zachodniej stały się państwami bogatymi dzięki eksploatacji i eksportowi ropy naftowej i gazu ziemnego, surowce mineralne są podstawowym towarem eksportowym Rosji, uzależnienie gospodarki od eksportu surowców może być jednak niekorzystne w związku z tzw. terms of trade (niezbyt wysokie i zmienne ceny surowców i wysokie ceny wysoko przetworzonych produktów przemysłowych),
- położenie komunikacyjne (jednym z czynników sprzyjających rozwojowi Singapuru jest jego położenie w kluczowej dla żeglugi morskiej Cieśn. Malakka)
oraz uwarunkowania pozaprzyrodnicze (historyczne, kulturowe, ludnościowe, polityczne).
Wśród czynników natury historyczno-politycznej duże znaczenie dla możliwości rozwoju społeczno-ekonomicznego państw ma ich stabilność polityczna (państwo, które nie prowadzi kosztownych wojen, zwłaszcza na swoim własnym terytorium, bogaci się), pozwalająca zwiększać standard życia społeczeństw i gromadzić kapitał elitom gospodarczym. W przypadku państw rozwijających się o ograniczonej możliwości ich dzisiejszego rozwoju w dużym stopniu zadecydował ich podbój kolonialny przez państwa europejskie (a w przypadku Afryki również wcześniejszy wywóz mieszkańców w charakterze niewolników). W krajach tych rozwijano produkcję surowców roślinnych i zwierzęcych i pozyskiwano surowce mineralne na potrzeby rozwoju przemysłu metropolii kolonialnych. Bardzo trudno jest zmienić ten model gospodarki. Niestety dekolonizacja często nie poprawiła sytuacji społeczno-gospodarczej państw rozwijających się, gdyż w wielu z nich wybuchły długotrwałe i krwawe konflikty etniczne i religijne.
Z kolei państwa europejskie, a później również USA, Japonia i dominia brytyjskie bogaciły się dzięki rozwojowi gospodarki kapitalistycznej opartej na produkcji przemysłowej i postępowi w rolnictwie ale też dzięki eksploatacji kolonii.
W przypadku pierwszej (XVIII/XIX wiek) i drugiej (XIX/XX wiek) rewolucji przemysłowej duże znaczenie miało opracowanie i wdrożenie szeregu wynalazków technicznych i zmiana organizacji pracy. Również współcześnie – w okresie rewolucji naukowo-technicznej – poziom innowacyjności gospodarki jest ważnym kryterium nowoczesności gospodarki poszczególnych państw i prognostykiem możliwości jej dalszego rozwoju.
W związku z budową gospodarki opartej na wiedzy istotne znaczenie ma wystarczająca liczba wykwalifikowanej siły roboczej. To powoduje, ze ważnym kryterium oceny poziomu rozwoju społeczno-ekonomicznego państw jest istnienie nowoczesnego i dobrze rozwiniętego systemu edukacyjnego na różnych poziomach kształcenia (od kształcenia podstawowego do uniwersyteckiego).
Ważna jest też oczywiście liczba mieszkańców państwa ogółem – decyduje ona o wielkości rynku wewnętrznego oraz zasobach siły roboczej, co decyduje o atrakcyjności danego państwa jako miejsca inwestycji zagranicznych.
Pewne problemy dla możliwości rozwoju społeczno-gospodarczego państw wynikać mogą ze struktury ludności – zarówno starzenie się społeczeństw w krajach rozwiniętych, jak i obserwowany do niedawna wysoki przyrost naturalny w krajach rozwijających się są czynnikami obciążającymi osoby w wieku produkcyjnym obowiązkiem utrzymania tych osób.
Pewne znaczenie dla możliwości rozwoju ekonomicznego państw mają też czynniki kulturowe. Obserwowany w różnych okresach sukces cywilizacyjny i gospodarczy Niderlandów, Wielkiej Brytanii i USA wiąże się częściowo z wpływem religii protestanckich (m.in. kalwinizmu), w których pracowitość i oszczędność były ważnymi cnotami, a bogactwo jednym ze świadectw bożej łaski. Ważny w tych krajach był też duch wolnej konkurencji. Wysoki etos pracy i umiejętność podporządkowania interesów jednostki interesowi wspólnemu były też jednymi z przyczyn sukcesu gospodarczego Azjatyckich Tygrysów.
Duże znaczenie ma też polityka państwa, umiejętne wspieranie przez administrację państwową lub lokalną inicjatyw prorozwojowych może doprowadzić do rozkwitu gospodarczego określonych regionów.