Gospodarka Azji - geografia

Największe gospodarki Azji to gospodarki: Chin (PKB w 2010 roku 5 bilionów 878,5 mld dolarów amerykańskich) – druga największa gospodarka świata, Japonii (PKB – 5 bilionów 459 miliardów USD), trzecia największa gospodarka świata, Indii (PKB – 1 bilion 722 miliardy USD) – ósma największa gospodarka świata, Republiki Korei (PKB – 1 bilion 14 miliardów USD), piętnasta największa gospodarka świata i gospodarka Indonezji (PKB – 707 mld USD).

W latach 80.tych i 90.tych największą gospodarką Azji była gospodarka Japonii (jej PKB był prawie tak duży, jak PKB pozostałych krajów azjatyckich). Japonia była silnie uprzemysłowionym krajem już przed II Wojną Światową. Jej rozwój gospodarczy nasilił się jednak po przegranej wojnie, kiedy jej przemysł przejął wiele wzorców biznesowych od USA (wojska USA okupowały Japonię aż do roku).
Gwałtowny wzrost gospodarczy Chin i Indii pod koniec XX wieku i w pierwszej dekadzie wieku XXI spowodował, że Chiny wyprzedziły gospodarczo Japonię w 2010 roku, a Indie zrobią to prawdopodobnie ok. 2020 roku.
Nieco wcześniej niż Chiny (od lat 70.tych/80.tych XX wieku) okres szybkiego rozwoju gospodarczego przeżyły tzw. azjatyckie tygrysy: Republika Korei (Korea Południowa), Tajwan, Hongkong (dziś w granicach Chińskiej Republiki Ludowej) i Singapur.
Współcześnie szybki rozwój (gł. przemysłu) dotyczy też: Malezji, Indonezji, Tajlandii, Filipin, Wietnamu i innych państw Azji Południowej i południowo-Wschodniej, a w Azji Zachodniej zwłaszcza Izraela.
Duże dochody z eksportu ropy naftowej i gazu ziemnego powodują tez, że duże inwestycje gospodarcze i budowlane realizowane są w krajach nad Zatoką Perską (Zjednoczone Emiraty Arabskie, Arabia Saudyjska, Katar, Kuwejt i Bahrajn), w Kazachstanie i Brunei. Wspomniane dochody powodują też, że wiele z tych krajów ma wysoki PKB w przeliczeniu na głowę mieszkańca.
Ogólnie rozwój krajów Azji Wschodniej i Południowej związany jest przede wszystkim z rozwojem przemysłu przetwórczego, zaś krajów Azji Zachodniej i Środkowej z ich rolą jako eksporterów ropy naftowej i gazu ziemnego.
Wspomniany rozwój dotyczy nie tylko przemysłu ale również usług i infrastruktury społecznej. To właśnie w Azji Wschodniej obserwowany jest szybki rozwój szkolnictwa i poprawa działania służby zdrowia, dzięki czemu jest to region, w którym najbardziej w ostatnich dwóch dziesięcioleciach wzrosła wartość wskaźnika rozwoju społecznego (HDI).
Od wielu lat specjaliści (ekonomiści, politolodzy) twierdzą, że gospodarcze centrum świata przenosi się znad północnego Atlantyku (czytaj USA i Europy) nad Pacyfik (czytaj Azji Wschodniej i Południowej i w dalszym ciągu USA).

Azja jest bogata w surowce mineralne. Złoża ropy naftowej i gazu ziemnego znajdują się:
- nad Zatoką Perską (Arabia Saudyjska, Kuwejt, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Katar i Bahrajn, Iran i Irak – ten również na północy kraju w okolicy Kirkuku) i w Jemenie,
- nad Morzem Kaspijskim i w Azji Środkowej (Azerbejdżan, Kazachstan, Turkmenistan),
- na Syberii i Północnym Kaukazie (w Rosji),
- w Chinach (za zachodzie kraju w Kotlinie Dżungarskiej, w Mandżurii , u ujścia Rzeki Żółtej i na szelfie morza Żółtego i Wschodniochińskiego)
oraz w Azji Południowo-Wschodniej (Brunei, Indonezja i Malezja – na wyspach Borneo i Sumatra i na szelfie Morzu Południowochińskiego).
Wydobywane są tu też duże ilości węgla kamiennego – w Zagłębiu Kuźnieckim w Rosji, w Zagłębiu Karagandy w Kazachstanie, w Chinach gł. na północy kraju, m.in. w okolicach Benxi, Fuxin i Datong, w Indiach gł. w północno-wschodniej części Dekanu (zwłaszcza okręg Damodar – indyjskie Zagłębie Ruhry) a w ostatnich dziesięcioleciach również w Wietnamie (gł. na północy kraju) i Indonezji (największe kopalnie na Kalimantanie/Borneo). Duże złoża węgla kamiennego ma tez Mongolia.
W Azji eksploatowane są też liczne złoża metali.
Do krajów eksploatujących i eksportujących liczne rudy metali (oraz ich koncentraty i produkty hutnicze) należą Chiny – eksploatowane są rudy żelaza (32% wydobycia światowego – są też jednak Chiny jednym z większych importerów rud żelaza), rudy cynku (30% wydobycia światowego) i ołowiu (40% wydobycia światowego), boksyty, czyli surowiec do produkcji aluminium (17% wydobycia światowego), złota (13,5% wydobycia światowego), rudy wolframu i antymonu (>80% wydobycia światowego), chromu i manganu. Są też Chiny obecnie monopolistą w wydobyciu i dostarczaniu na rynki światowe metali ziem rzadkich – niezbędnych w przemyśle elektronicznym (m.in. produkcji telefonów mobilnych).
W azjatyckiej części Rosji wydobywa się m.in. rudy żelaza (okolice Nowokuźniecka), niklu (w Norylsku – jest to ruda polimetaliczna, dostarcza też dużej ilości miedzi) i złota.
W Indiach na prekambryjskiej tarczy Dekanu występują bogate złoża wysokowartościowych rud żelaza (magnetytu i hematytu).
Kazachstan jest drugim na świecie producentem rud chromu (Chromtau) oraz znaczącym producentem rud miedzi (Żezkazgan).
Złoto i rudy miedzi wydobywane są w Mongolii.
Z kolei Indonezja jest znaczącym producentem boksytów (14% wydobycia światowego) oraz złota srebra i rud miedzi (m.in. na Nowej Gwinei – kopalnia Grasberg, największa kopalnia złota na świecie).
Wydobywa się też w Azji surowce chemiczne – fosforyty (największym producentem na świecie są Chiny), siarkę (Chiny obok Polski są jednym z ostatnich producentów siarki rodzimej , pozyskują ją też z pirytów), sól kamienną (Chiny i Indie – zarówno wydobycie, jak i zatężanie solanki) i sole potasowe. Jakucja na rosyjskiej Syberii jest największym na świecie producentem diamentów.

Główną uprawa w Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej jest ryż. Jest to jednak głównie roślina żywieniowa produkowana na rynek lokalny. Eksporterami ryżu są w Azji m.in. Tajlandia, Wietnam i Indie. W Azji Południowej i Zachodniej uprawia się głównie pszenicę (również w północnych Chinach) i jęczmień.
Największym producentem ziemniaków i batatów na świecie są Chiny, zaś manioku Indonezja i Tajlandia (rośliny okopowe są w jeszcze większym stopniu niż zboża przeznaczane do spożycia na rynku lokalnym).
Do największych producentów trzciny cukrowej na świecie (oraz producentów i eksporterów cukru rafinowanego) należą Indie. Olej palmowy (tłoczony z owoców olejowca gwinejskiego) jest ważnym przedmiotem eksportowym Indonezji i Malezji, zaś olej z orzeszków ziemnych eksportują m.in. Indie.
Wśród roślin przemysłowych są kraje azjatyckie ważnymi producentami roślin włóknodajnych – bawełny (Chiny, Indie, Pakistan i Uzbekistan) i juty (praktycznie w całości włókno jutowe dostarczane jest przez Indie i Bangladesz). W Azji Południowej istnieją też główne plantacje kauczukowców brazylijskich na świecie (produkcja kauczuku naturalnego) – w Tajlandii, Indonezji i Malezji.
Kraje azjatyckie są najważniejszymi producentami herbaty na świecie. Ponad połowa jej zbiorów pochodzi z Chin i Indii; inni duzi producenci to: Sri Lanka, Turcja i Wietnam. Dużymi producentami kawy są: Wietnam i Indonezja, dużym producentem ziarna kakaowego jest Indonezja.
Są też kraje azjatyckie ważnymi producentami owoców (jabłek, pomarańczy, bananów, orzechów kokosowych, owoców tropikalnych – mango, kumkwatów, liczi, ) i roślin przyprawowych (to właśnie one przyciągnęły kupców portugalskich i holenderskich na wody Oceanu Indyjskiego w XVI i XVII wieku).
Poza oficjalnym obrotem handlowym odbywa się obrót narkotykami produkowanymi z opium uprawianego m.in. w Afganistanie i na pograniczu Laosu, Birmy i Tajlandii (tzw. Złoty Trójkąt).
Chiny mają największe pogłowie świń i drobiu (kur, kaczek i gęsi) na świecie, Indie z kolei największe na świecie pogłowie bydła (hinduiści co prawda jego mięsa nie spożywają, za to Indie są jednym z większych producentów mleka. Duże pogłowie owiec mają Chiny, Indie i kraje islamskie Azji Zachodniej (z przyczyn klimatycznych – sucho i kulturowych – zakaz spożywania wieprzowiny).

Są też kraje azjatyckie (rosyjska Syberia i Azja Południowo-Wschodnia) ważnymi producentami drewna i ryb (morskich i rzecznych – np. panga i tilapia).

Chiny są obecnie największym na świecie producentem dóbr przemysłowych. Także w innych krajach regionu obserwujemy szybki rozwój przemysłu. Było to możliwe dzięki rozwojowi gospodarki japońskiej po II Wojnie Światowej. Początkowo to właśnie firmy japońskie były głównymi inwestorami zagranicznymi w innych państwach regionu. Z czasem w związku z postępującą globalizacją gospodarki koncerny międzynarodowe (europejskie, amerykańskie) przenosiły do Krajów Azji Wschodniej i Południowej swoją produkcję. Korzystając bowiem z taniej i licznej siły roboczej próbowały zmniejszyć koszty produkcji i zwiększyć zyski. Obecnie jednak (w związku z bogaceniem się społeczeństw azjatyckich) kraje Azji są też postrzegane jako duże rynki zbytu towarów przemysłowych (zwłaszcza Chiny). Dodatni bilans handlowy rozwijających się państw Azji powoduje, ze maja one duże rezerwy dewizowe.
W krajach wydobywających ropę naftową, ale i u jej importerów (Chiny, Indie, Japonia) rozwija się przemysł rafineryjny. Przemysł hutniczy i stoczniowy krajów Azji Wschodniej należy do najnowocześniejszych na świecie. Tradycyjnie rozwijający się w Azji Wschodniej przemysł odzieżowy przeniósł się obecnie do krajów z jeszcze tańszą siłą robocza – Pakistanu, Bangladeszu, Kambodży. Rozwijają się za to przemysły nowoczesne: elektroniczny (zarówno produkcja, jak i montownie – np. Tajlandia specjalizuje się w produkcji drukarek, Chińczycy produkują komputery przenośne i telefony mobilne – Huawei Technologies, Republika Korei telewizory i monitory komputerowe, a w Japonii rozwinięta jest m.in. robotyka). Kraje azjatyckie są też największymi producentami samochodów osobowych (Japonia i Korea auta własnych marek, w Chinach dominują fabryki i montownie firm zagranicznych, w tym europejskich).
Rozwój przemysłu i wielkich miast spowodował wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną. W krajach azjatyckich dominują elektrownie cieplne z uzupełniającą rolą elektrowni wodnych (w Japonii i Korei również elektrownie jądrowe). Największą elektrownią opalaną węglem na świecie jest (2013) elektrownia Taichung na Tajwanie o mocy 5,5 tys. MW. W krajach nad Zatoką Perską zbudowano tez elektrownie cieplne opalane ropą naftową. W 2013 roku to właśnie w Azji działała elektrownia jądrowa o największej mocy; była to elektrownia Kashiwazaki-Kariwa na wyspie Honsiu w Japonii, o mocy >7,95 MW). Również w Azji – w Chinach – zbudowano elektrownię wodną o największej mocy na świecie. Jest to Zapora Trzech Przełomów na rzece Jangcy z turbinami o mocy 22,5 tys. MW.

W Azji rozwija się też 3 sektor gospodarki. Singapur, Hongkong, Tokio, Szanghaj, Mumbaj i Dubaj należą do największych centrów finansowych świata. Singapur jest tez ważnym węzłem komunikacyjnym – port w Singapurze należy do największych portów przeładunkowych i kontenerowych na świecie. Rozwija się też branża telekomunikacyjna (m.in. indyjskie Tata Teleservices).
Indie i w nieco mniejszym stopniu Chiny wyspecjalizowały się też w projektowaniu oprogramowania dla koncernów międzynarodowych. Te i inne usługi są podastawą rozwijającego się eksportu usług na zasadzie outsourcingu (usług zewnętrznych).
Coraz większe znaczenie gospodarcze ma też dla krajów azjatyckich turystyka. Trzecim największym celem przyjazdów turystów zagranicznych były w 2012 roku Chiny. Turystów przyciągają plaże Azji Południowej (Turcja, Cypr, Malediwy, Goa w Indiach, Phuket w Tajlandii, Bali w Indonezji i inne), piękno przyrody (m.in. trekking i himalaizm w
Himalajach i Karakorum), odmienna kultura narodów Azji i ich dorobek materialny (Chiny, Japonia, Indie, Tajlandia, Indonezja, Turcja), miejsca kultu religijnego – Ziemia Święta chrześcijan, Mekka i Medyna dla wyznawców islamu, Sarnath i Bodhgaya dla wyznawców buddyzmu i hinduizmu oraz oazy nowoczesności i luksusu (Dubaj, Singapur, Szanghaj).

Autor: dr Krzysztof Jarzyna z Instytutu Geografii UJK w Kielcach

Polecamy również:

  • Położenie geograficzne Azji - opis, cechy

    Przeważająca część Azji leży na półkuli wschodniej (poza północno-wschodnim krańcem, lezącym na półkuli zachodniej) i w przeważającej części na półkuli północnej – tylko południowa część Azji Południowo-Wschodniej (wyspy Archipelagu Malajskiego) położona jest na... Więcej »

  • Linia brzegowa Azji

    Linia brzegowa Azji jest rozczłonkowana. Jej długość (łącznie z wyspami) wynosi ok. 38 tys. km. Więcej »

  • Środowisko przyrodnicze Azji i warunki przyrodnicze

    Azja jest najwyższą (poza Antarktydą) częścią świata – średnia wysokość wynosi 990 m n.p.m.W tej części świata znajduje się najgłębsza depresja świata – brzeg Morza Martwego (w związku z dużym poborem wód rzeki Jordan zasilającej Morze Martwe tafla tego słonego jeziora obniża się i depresja się... Więcej »

  • Ludność Azji - rasy, rozmieszczenie

    Azję w 2010 roku zamieszkiwało ok. 4 mld 195 mln mieszkańców, co stanowi ponad 60% ludności świata (Azja jest najbardziej ludną częścią świata). Najludniejsze państwo Azji (i całego świata) to Chińska Republika Ludowa – mieszka w nich około 1 mld 338 mln ludzi. Więcej »

  • Państwa Azji i ich stolice

    W 2013 roku w Azji istniało 49 niepodległych państw (leżących w całości w Azji lub których znaczne obszary są w Azji położone, łącznie z Republika Chińską na Tajwanie). Więcej »

Komentarze (0)
Wynik działania 5 + 4 =
Ostatnio komentowane
nie wiem po co takie łatwe działanie
• 2025-02-04 15:03:23
W planie wydarzeń punkt 1 i 2 powinny być zamienione miejscami.
• 2025-01-29 19:30:27
Jest tu zawarte wiele niezbędnych oraz interesujących informacji o twórcy i artyście jakim...
• 2025-01-26 10:13:01
To ja ola
• 2025-01-20 14:10:30
bardzo się przyda na ściągi na kartkówki
• 2025-01-16 13:41:59