Przejście demograficzne (model transformacji demograficznej) to opis zmian od społeczności ludzkiej charakteryzującej się wysokim współczynnikiem urodzeń i zgonów do społeczności odznaczającej się niskim współczynnikiem śmiertelności i urodzeń oraz opis zmian przyrostu naturalnego z tym związanych.
Wyróżniamy obecnie 5 faz przejścia demograficznego:
I – współczynniki urodzeń i zgonów (zwłaszcza wśród dzieci) są wysokie, współczynnik przyrostu naturalnego mały, chociaż raczej dodatni, średnia oczekiwana długość życia około 45 lat, liczba ludności stosunkowo niewielka, wahająca się, za spadki odpowiadają głównie epidemie i klęski głodu, współcześnie fazę tę obserwujemy tylko u prymitywnych społeczności żyjących np. w Kotl. Kongo;
II – współczynnik zgonów maleje (wzrost produkcji żywności, poprawa opieki zdrowotnej), współczynnik urodzeń pozostaje wysoki, malejąc dopiero pod koniec fazy, wzrasta współczynnik przyrostu naturalnego, co powoduje intensywny wzrost liczby ludności (eksplozja demograficzna), średnia oczekiwana długość życia wydłuża się do około 55 lat, społeczeństwo staje się średnio młodsze (więcej dzieci przeżywa), w Europie faza II miała miejsce na początku rewolucji przemysłowej, obecnie faza ta występuje w wielu krajach Afryki na południe od Sahary i niektórych krajach azjatyckich (Afganistan, Jemen, Laos);
III – współczynnik zgonów pozostaje niski, zaczyna jednak również maleć współczynnik urodzeń (wzrost kosztów wychowania dzieci – gł. edukacji, zmiana stylu życia – rozwój życia miejskiego, praca zawodowa kobiet – nie tylko matki), zmniejsza się współczynnik przyrostu naturalnego, co powoduje stabilizację liczby ludności, średnia oczekiwana długość życia wydłuża się do około 65 lat, społeczeństwo zaczyna się starzeć, w Europie faza II miała miejsce w pierwszej połowie XX wieku (później w Europie Środkowej i Wschodniej), obecnie faza ta występuje w krajach Ameryki Łacińskiej (np. Meksyk, Boliiwa), w większości krajów muzułmańskich (Egipt, Turcja, Indonezja), krajach Azji Południowej (Indie, Wietnam) i niektórych krajach afrykańskich (Kenia, Republika Południowej Afryki);
IV – współczynnik urodzeń i zgonów pozostają niskie, liczba ludności jest wysoka ale stabilna, współczynnik przyrostu naturalnego jest mały, często ujemny, upowszechnia się model rodziny 2+1 (dzieci są często dalej uważane za niezbędny element sukcesu życiowego, ale zbyt duża ich liczba obniża standard życia i utrudnia korzystanie z rozrywek), średnia oczekiwana długość życia wydłuża się do około 75 lat, proces starzenia się społeczeństw nasila się, na tym etapie znajdują się m.in.: Stany Zjednoczone Ameryki, Australia, kraje Europy, Chiny, Brazylia i Argentyna;
V – wyróżniana nie przez wszystkich demografów, w fazie tej przy niskim współczynniku zgonów i urodzeń obserwujemy często znaczną przewagę tych pierwszych, obserwowane są znaczne zmiany norm zachowań (realizowanie się poza rodziną, wydłużanie okresu nauki, spadek liczby zawieranych małżeństw, upowszechnienie antykoncepcji), równocześnie oczekiwana długość życia jest większa niż 75 lat, zaliczane są tu niektóre kraje europejskie (np. Niemcy, Włochy, Węgry), czy Japonia.
Z pojęciem przejścia demograficznego wiąże się też przejście epidemiologiczne, wskazujące zmiany głównych przyczym zgonów (gł. w odniesieniu do chorób). W pierwszym etapie przejścia demograficznego są to głównie choroby epidemiczne, pasożytnicze oraz klęski głodu. W II etapie największe znaczenie mają choroby zakaźne (łatwo atakują duże populacje ludzkie), a w obszarach gorących i wilgotnych również choroby pasożytnicze. W III i IV etapie przejścia demograficznego największe znaczenie mają choroby zwyrodnieniowe, choroby nowotworowe i choroby układy krążenia. Wreszcie w etapie V rośnie problem związany z chorobami wieku podeszłego.