Okres prenatalny to czas trwający od zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik do momentu porodu. Dzielimy go na trzy zasadnicze fazy:
• fazę jaja płodowego (zygoty) – trwa do końca trzeciego tygodnia
• fazę zarodkową – trwa od czwartego do ósmego tygodnia
• fazę płodową – trwa od dziewiątego tygodnia do końca ciąży
Komórka jajowa zapłodniona zostaje w górnej części jajowodu. Następnie dzieląca się mitotycznie zygota przemieszcza się w dół jajowodu w kierunku macicy. Proces intensywnych podziałów nazywamy bruzdkowaniem . Początkowo około 100 komórkowe twór odżywia się mleczkiem macicznym. Po nadtrawieniu błony śluzowej macicy jajo płodowe zagnieżdża się w niej i w dalszym przebiegu ciąży (ok.12 tygodnia) zostaje trawle związany z matką poprze łożysko. W drugim i trzecim tygodniu życia zarodka rozpoczyna gastrulację, czyli wytworzenie trzech listków zarodkowych (ektodermy, endodermy i mezodermy), z których powstają narządy pierwotne – struna grzbietowa i cewka nerwowa. Z listków zarodkowych w późniejszym czasie postaną narządy ostateczne (organogeneza).
Zwyczajowo okres prenatalny dzielimy na trzy trymestry:
Trymestr I (0-3 miesiąca):
• jest to okres najbardziej intensywnego rozwoju, w którym z zapłodnionej komórki jajowej powstaje zarodek;
• około 13 dnia tworzą się zawiązki układu nerwowego;
• pod koniec trzeciego tygodnia tworzą się naczynia krwionośne i serce, które 25 dnia bije już rytmicznie;
• w czwartym tygodniu powstają zawiązki wątroby, trzustki, żołądka, nerek, tchawicy, płuc, oczu i uszu;
• w piątym tygodniu powstają zawiązki narządów płciowych (można rozróżnić płeć dziecka dzięki badaniu USG), tworzy się tkanka mięśniowa i chrzęstna, tęczówka oka nabiera pigmentu, zawiązuje się twarz, dłonie i stopy;
• w szóstym tygodniu powstają zawiązki zębów, widoczne są palce dłoni i stóp;
• w siódmym tygodniu twarz przybiera określone rysy;
• w ósmym tygodniu powstają gruczoły dokrewne, kształtują się powieki, w jamie ustnej pojawiają się kubki smakowe, na dłoniach linie papilarne; u dziewczynek powstaje łechtaczka, u chłopców moszna;
• w dziewiątym tygodniu na skórze wyrasta lanugo, czyli meszek płodowy, grubieją mięśnie i skóra, na palcach pojawiają się paznokcie, u dziewczynek powstaje macica a u chłopców prącie,
• w dziesiątym tygodniu płód wyglądem przypomina miniaturowego człowieka (waży ok. 7 g, mierzy 5,5 cm)
• w jedenastym tygodniu pojawiają się struny głosowe;
• w dwunastym tygodni dziecko zaczyna się aktywnie poruszać, powstają gruczoły mleczne oraz ślinianki, klatka piersiowa wykonuje ruchy oddechowe;
 |
| Ludzki zarodek z ciąży jajowodowej w 7–8 tygodniu życia/ Ed Uthman (01.12.1999)/commons.wikimedia.org |
Trymestr II (4-6 miesiąca):
• jest to okres szybkiego wzrostu płodu oraz dynamicznego rozwoju układu nerwowego
• w czwartym miesiącu: główka, która już nie opada na brzuszek stanowi 1/3 części ciała, następuje intensywny rozwój mózgu, wzrasta objętość płyny owodniowego, magazynowana jest brunatna tkanka tłuszczowa;
• w piątym miesiącu: następuje porost włosów, pojawiają się brwi i rzęsy, aktywność dziecka staje się regularna i cykliczna (faza snu i czuwania);
• w szóstym miesiącu: kończy się rozwój komórek i zwojów nerwowych, następuje intensywne kostnienie szkieletu, wytwarzają się więzadła stawowe, skóra pokrywa się mazią płodową, otwierają się powieki;
Trymestr III (7-9 miesiąca):
• w siódmym miesiącu: zanika meszek płodowy, widoczne są odruchy wrodzone (np. odruch ssania czy chwytania), u chłopców jądra zstępują do moszny, następuje intensywny przyrost tkanki tłuszczowej;
• w ósmym miesiącu: następuje wygładzenie skóry i zaokrąglenia ciała, dziecko zazwyczaj przybiera pozycję głową w dół;
• w dziewiątym miesiącu: na dwa tygodnie przed urodzeniem dziecko przestaje rosnąć a w jego jelicie grubym gromadzi się smółka, która jest pierwszym stolcem noworodka.