Św. Wojciech przyszedł na świat w Lubicach (Czechy) ok. 956 roku w możnej rodzinie Sławnikowiców, którzy byli spokrewnieni przez Dąbrówkę z dynastią Piastów. Jeden z przekazów głosi, że miał zostać rycerzem (samo imię Vojtiech znaczy pociecha, radość wojowników). Ostatecznie o jego przystąpieniu do stanu duchownego zdecydowała choroba – jego rodzice złożyli ślub, że jeśli syn wyzdrowieje, to zostanie oddany na służbę Panu. Według innej wersji, bardziej prawdopodobnej, rodzice Wojciecha postąpili zgodnie z panującym wówczas zwyczajem: gdy rodzina miała kilkoro dzieci, przeznaczała któreś z nich do stanu duchownego.
Wojciech pobierał nauki w szkole katedralnej w Magdeburgu, gdzie został wysłany w 972 r., jako szesnastoletni młodzieniec. Przez prawie 10 lat przygotowywał się tam do swoich przyszłych obowiązków. W czasie bierzmowania przybrał imię Adalbert na wyraz wdzięczności dla metropolity Magdeburga. To właśnie pod tym imieniem jest znany i czczony w Europie.
W wieku 25 lat Wojciech przeniósł się do Pragi, gdzie w 981 r. przyjął pozostałe święcenia. Dwa lata później został, 29 czerwca 983 r. został konsekrowany na biskupa tamtejszej diecezji. Był pierwszym biskupem narodowości czeskiej w Czechach. Miał zaledwie 27 lat. Chociaż dobra biskupie, którymi dysponował św. Wojciech, nie były zbyt wielkie, to wspierał materialnie ubogich. Był blisko wszystkich wiernych – odwiedzał ich, wysłuchiwał; wizytował także więzienia i targi niewolników.
Biskup zraził jednak do siebie praskich możnowładców, gdyż zdecydowanie sprzeciwiał się wielożeństwu, rozwiązłości, rozwodom i ślubom zawieranym między krewnymi. Pomimo jego upomnień, sytuacja nie poprawiała się i Wojciech, w poczuciu bezsilności, po pięciu latach rządów (983-988) postanowił opuścić swą stolicę. Udał się do Rzymu z prośbą o zwolnienie z obowiązków. Papież Jan XV odmówił, ale zezwolił św. Wojciechowi na odpoczynek od biskupstwa – jego funkcje przejął wówczas biskup Falkold.
Wojciech postanowił udać się na pielgrzymkę pieszą do Ziemi Świętej. W drodze spotkał słynnego mnicha, św. Nila. który poradził mu, aby wstąpił do benedyktynów w Rzymie na Awentynie. Wojciech poszedł za jego wskazówką i w Wielką Sobotę w 990r. złożył śluby zakonne. W charakterze mnicha przebywał w Rzymie trzy lata, tj. 989-992 r., jednak po śmierci biskupa Falkolda musiał wracać do Pragi. Nie powrócił sam – zabrał ze sobą kilkunastu zakonników z opactwa i założył nowy klasztor w Brzewnowie pod Pragą. Zaczął także budować kościoły przy osadach. Udał się również na misję do Węgier. Był to owocny okres dla praskiej metropolii.
Dobra passa została przerwana, kiedy św. Wojciech zdecydował się pomóc lokalnej cudzołożnicy i ukryć ją przed żądnym zemsty mężem. Oprawcy jednak bez skrupułów wdarli się do klasztoru benedyktynek, gdzie przebywała, i zamordowali kobietę na miejscu. Wojciech rzucił na nich klątwę, a bandyci – w odpowiedzi na ekskomunikę – napadli na rodzinny gród biskupa, spalili go i wymordowali czterech braci Wojciecha wraz z ich żonami i dziećmi. Załamany biskup udał się do Rzymu, gdzie został serdecznie przyjęty. Nigdy nie powrócił już do Pragi, pomimo upomnień ze strony władz kościelnych.
Św. Wojciech postanowił udać się w 996 r. do Polski, aby szerzyć chrześcijaństwo wśród pogan. Król Bolesław Chrobry ucieszył się z jego przybycia i wyraził zgodę na wyprawę misyjną do Prus w 997 r. Św. Wojciech nie został tam gościnnie przyjęty, dlatego postanowił się wycofać. W czasie powrotu do Polski został zamordowany 23 kwietnia 997 r. po sprawowanej Mszy św. Głowa Biskupa Pragi oraz jego członki zostały odrąbane od ciała i wbite na pal. W chwili śmierci miał zaledwie 41 lat. Źródła podają różne miejsca męczeństwa św. Wojciecha, ale tradycyjnie przyjmuje się, że była to niewielka wioska Święty Gaj w diecezji elbląskiej.
Król Polski wykupił i sprowadził ciało Wojciecha najpierw do Trzemeszna, a potem uroczyście do Gniezna. Z kolei cesarz Otto III, przyjaciel biskupa, zwrócił się do papieża z prośbą o kanonizację biskupa. Była to pierwsza w dziejach Kościoła kanonizacja, ogłoszona przez papieża, gdyż dotąd ogłaszali ją biskupi miejscowi. Św. Wojciech został zaliczony w poczet świętych przez Sylwestra II w 999 r.
W marcu 1000 r. Otto III odbył pielgrzymkę do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie (zjazd gnieźnieński). Przy okazji wizyty cesarza została uroczyście proklamowana metropolia gnieźnieńska, której patronem został ogłoszony św. Wojciech. Zjazd Gnieźnieński miał także znaczenie polityczne, gdyż zaowocował uznaniem państwa polskiego przez cesarstwo.
W ikonografii św. Wojciech jest przedstawiany w stroju biskupim, w paliuszu, z pastorałem. Jego atrybuty to także orzeł, wiosło oraz włócznie, od których zginął.
Kościół wspomina św. Wojciecha, biskupa i męczennika, 23 kwietnia. Ku jego czci zostały wykonane drzwi gnieźnieńskie, na których są przedstawione sceny z życia Świętego. Panuje przekonanie, że to św. Wojciechowi Polska zawdzięcza powstanie organizacji kościelnej.
Patronat
Św. Wojciech jest patronem Polski, Czech, archidiecezji gnieźnieńskiej, gdańskiej, warmińskiej i diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej oraz kilku miast, m.in. Gniezna, Trzemeszna, Serocka.
