Kielichy mszalne
Kielich mszalny (łac. calix) to podstawowe naczynie liturgiczne, niezbędne do sprawowania Mszy świętej (w normalnych warunkach), do którego wlewa się wino oraz odrobinę wody przeznaczone do konsekracji podczas sprawowania sakramentu Eucharystii. Ewangelie zgodnie przekazują, że Jezus Chrystus używał kielicha podczas Ostatniej Wieczerzy: Następnie wziął kielich i odmówiwszy dziękczynienie, dał im, mówiąc: «Pijcie z niego wszyscy, bo to jest moja Krew Przymierza, która za wielu będzie wylana na odpuszczenie grzechów. (Mt 26,27-28).
W pierwotnym Kościele używano kielichów glinianych, drewnianych, szklanych. Później zaczęto wykonywać je z przede wszystkim z metali szlachetnych. Według współczesnych przepisów liturgicznych, kielich powinien być wykonany przede wszystkim z trwałych materiałów. W różnych okresach kielichy mszalne przybierały także odmienne charakterystyczne kształty i ornamenty; niekiedy zewnętrzne ściany kielichów ozdabiano kamieniami szlachetnymi.
Obecnie kielich mszalny składa się z czary (wewnątrz pozłacanej lub posrebrzanej) stopki i łączącego je trzonu. Należy go otaczać szacunkiem i utrzymywać w czystości. W czasie liturgii zaopatrzony jest w tzw. bieliznę kielichową, którą stanowią: puryfikaterz, palka, korporał oraz welon. Posługa przy kielichu należy do diakona, przy czym jeżeli liturgia odbywa się bez udziału diakona wówczas posługa ta należy do celebransa
W Kościele katolickim używa się kielichów mniejszych od czasu, kiedy zgromadzenie wiernych przyjmuje Komunię św. wyłącznie pod postacią hostii, czyli od XV w. Na Wschodzie, gdzie chrześcijanie nadal przyjmują Eucharystię pod dwoma postaciami, kielichy pozostały większe.
Patena
Patena (łac. patane - misa) to, obok kielicha mszalnego, najważniejsze i najgodniejsze naczynie liturgiczne. Na patenie składa się w czasie Mszy św. chleb do konsekracji. Zazwyczaj ma kształt talerzyka. Powinna być wykonana, przynajmniej w swym wnętrzu, ze szlachetnego, niekorodującego metalu (złoto lub srebro). Pierwsze świadectwa historyczne o użyciu paten liturgii pochodzą z IV w.
Wyróżnia się trzy rodzaje paten:
1) patenę kielichową – płaska, okrągła, na niej kładzie się hostię, którą celebrans ukazuje wiernym w czasie konsekracji, a potem łamie i spożywa;
2) patene głęboką – zawiera komunikanty dla wszystkich uczestników liturgii; jest symbolem przypominającym, że cały Lud Boży spożywa z jednego chleba;
3) patenę komunijną – tacka trzymana przez ministranta w czasie Komunii św. podawanej do ust; posiada specjalny uchwyt i ma zapobiegać upadkowi hostii na podłogę.
Inne naczynia liturgiczne
Monstrancja (z łac. monstrare – pokazywać) – naczynie liturgiczne służące do ukazywania Ciała Pańskiego (konsekrowanej hostii) wiernym, w celu Jego adoracji i błogosławienia Nim. Jest używane także do noszenia Najświętszego Sakramentu podczas procesji. Monstrancja pojawiła się w XIV w. w związku z rozwojem kultu eucharystycznego. Od czasów baroku kształtem przypomina słońce z rozchodzącymi się promieniami.
Kustodia – mała puszka, najczęściej z nóżką, zawierająca Najświętszą Hostię przeznaczoną do monstrancji. Posiada ona małe „drzwiczki”, przez które wkłada się lub wyjmuje Najświętszy Sakrament. Przechowuje się ją w tabernakulum. Kiedy brak monstrancji, kustodia może służyć do wystawiania Najświętszego Sakramentu do publicznej adoracji.
Puszka (inaczej cyborium) – służy do przechowywania komunikantów konsekrowanych. Ma kształt zamykanego pucharu. Na puszkę nakłada się sukienkę potocznie zwaną welonem, jako znak czci dla Najświętszego Sakramentu.
Ampułki – dwa wazoniki wykonane ze szkła lub innego materiału, zawierające wino i wodę, którymi podczas przygotowania darów ofiarnych (offertorium) zostanie napełniony kielich. Ampułka z wodą służy również podczas puryfikacji po Komunii.
Lawaterz (lavabo) – naczynie używane we Mszy św. do obmycia rąk przez kapłana podczas ofiarowania darów. Składa się z dwóch części: naczynia na wodę (w kształcie dzbanka) i tacy, na którą spływa woda. Coraz rzadziej jest wykorzystywane w liturgii; często jego funkcję pełni ampułka z wodą.
Waskulum – małe naczynie z wodą, stojące zazwyczaj obok tabernakulum, w którym celebrans po udzieleniu Eucharystii dokonuje ablucji palców, czyli oczyszczenia ich z drobnych okruszków hostii.