Krzyż
Krzyż (z łac. crux) jest symbolem wiary chrześcijańskiej. Był narzędziem męki i śmierci Chrystusa, przez którą to odkupił On winy całego świata, dlatego postrzegany jest jako znak miłości i zwycięstwa.
Chrześcijanie długo lękali się tego symbolu własnej wiary. Upowszechnił się w IV w., kiedy to św. Helena odnalazła relikwie Krzyża Pańskiego. Z kolei dopiero od IX wieku zaczął być wiązany z przedstawieniem postaci Chrystusa, i to Chrystusa triumfującego, majestatycznego, w szatach królewskich i kapłańskich. Natomiast w późnym średniowieczu pojawiły się tzw. krzyże mistyczne które przedstawiały Chrystusa realistycznie, czyli uniżonego, cierpiącego, rozciągniętego na krzyżu. Właśnie taki wizerunek przetrwał do czasów współczesnych.
Krzyż może przybierać różne formy, wśród których wyróżnia się m.in.: krzyż procesyjny (będący w każdym kościele), papieski, arcybiskupi, biskupi (tzw. pektorał), a także krzyż łaciński, grecki, jerozolimski oraz krzyż św. Andrzeja (X).
Symbolika krzyża:
- belka pionowa jest symbolem połączenia nieba i ziemi
- belka pozioma jest symbolem ramion Chrystusa, który chce wszystkich przyciągnąć do siebie (J 12,32) i zjednoczyć ludzi między sobą.
Dzień 14 września Kościół ustanowił świętem Podwyższenia Krzyża Świętego. Jest ono obchodzone na pamiątkę przekazania relikwii Krzyża Pańskiego dwóm bazylikom: Bazylice Męczenników (Martyrium) i Bazylice Zmartwychwstania (Anastasis) w Jerozolimie. Przy czym do samego przekazania doszło 13 września 335 r., natomiast dzień później wystawiono relikwie na widok publiczny, stąd obecna data święta.
Z kolei w Wielki Piątek, zamiast Modlitwy Eucharystycznej, ma miejsce Adoracja Krzyża.
Kościół zawsze wspomina i ukazuje krzyż podczas swojej liturgii przy udzielaniu sakramentów świętych.
Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego podaje, że na ołtarzu lub w jego pobliżu ma się znajdować krzyż z wizerunkiem ukrzyżowanego Pana. Powinien być umieszczony w miejscu dobrze widocznym dla ludu.
Znak krzyża jako gest liturgiczny jest wielokrotnie czyniony w trakcie Mszy Świętej, przy czym wyróżnia się duży znak krzyża i mały znak krzyża. Znak duży wykonywany jest w trzech sytuacjach:
1) na rozpoczęcie Eucharystii na słowa: W imię Ojca i Syna i Ducha Świętego... (czyni go także celebrans).
2) Na pokropienie wodą święconą, zastępujące akt pokuty (aspersja).
3) W czasie błogosławieństwa końcowego: Niech Was błogosławi Bóg wszechmogący: Ojciec i Syn i Duch Święty. Wówczas także kapłan wykonuje znak krzyża nad ludem.
Ponadto należy przeżegnać się przy wejściu i wyjściu z kościoła.
Z kolei mały znak krzyża pojawia się w czasie Mszy św. tylko raz i jest wykonywany przed Ewangelią. Polega na nakreśleniu wielkim palcem (kciukiem) prawej ręki znaku krzyża na czole, ustach i piersiach (sercu).
Świeca
Każda zapalona świeca jest znakiem obecności Chrystusa, który sam powiedział o sobie, że jest światłością świata (J 8,12). Z tegoż też względu należy ją traktować jako symbol radości, nadziei, modlitwy i ofiary. Równocześnie kojarzy się z czujnością i gotowością na przyjście ponowne Jezusa, zgodnie z Jego słowami: Niech będą przepasane biodra wasze i zapalone pochodnie (Łk 12,35).
Wśród świec używanych w liturgii Kościoła wyróżnia się:
- świecę paschalną (paschał) – to duża woskowa świeca, symbolizująca Chrystusa zmartwychwstałego, Zwycięzcę ciemności i śmierci. Paschał jest święcony w czasie Liturgii Światła podczas Wigilii Paschalnej w Wielką Sobotę. Wówczas kapłan specjalnym rylcem rzeźbi w nim krzyż, kreśli pierwszą i ostatnią literę greckiego alfabetu: A (alfa) i O (omega), które mają symbolizować Chrystusa, a pomiędzy ramionami krzyża wypisuje cyfry bieżącego roku. Wbija także pięć pieczęci, symbolizujących pięć raz Jezusa na krzyżu. Tak przygotowana świeca stoi obok ołtarza aż do końca okresu wielkanocnego. Paschału używa się przez cały rok liturgiczny w różnych obrzędach, m.in. podczas sprawowania sakramentu chrztu oraz w liturgii pogrzebowej. W czasie liturgii przysługuje jej oddanie czci przez głęboki ukłon oraz okadzenie.
- gromnicę – jest to duża, woskowa świeca, którą wierni przynoszą do święcenia do Kościoła w Uroczystość Ofiarowania Pańskiego (w Polsce także Święto Matki Bożej Gromniczej) 2 lutego. Poświęconą świecę zabiera się z powrotem do domu i zapala w razie grożących niebezpieczeństw. Zwyczaj ten sięga korzeniami X wieku. Gromnicę wkłada się także w dłonie osobom umierającym; jest również obecna w obrzędzie chrztu.
- świecę roratnią (tzw. roratkę) – biała świeca z niebieską bądź białą wstęgą, umieszczona w pobliżu ołtarza w czasie nabożeństwa rorat (czyli porannej Mszy odprawianej św. odprawianej ku czci Najświętszej Maryi Panny w okresie Adwentu). Jest symbolem Matki Bożej, która jest Jutrzenką, przynoszącą światu Chrystusa.
- świece w wieńcu adwentowym – 4 świece, oznaczające 4 niedziele Adwentu. Co niedzielę zapala się kolejną świecę. I świeca symbolizuje przebaczenie przez Boga nieposłuszeństwa Adama i Ewy wobec Niego. Świeca zapalana w II niedzielę stanowi symbol wiary patriarchów Izraela jako wdzięczność za dar Ziemi Obiecanej. Trzecia z kolei świeca odnosi się do radości króla Dawida, który celebruje przymierze z Bogiem. Zaś ostatnia świeca symbolizuje nauczanie proroków, głoszących przyjście Mesjasza.
- zwykłe świece liturgiczne – na ołtarzu lub obok niego na czas każdej celebracji stawia się przynajmniej dwa świeczniki z zapalonymi świecami; może ich być więcej: cztery lub sześć, zwłaszcza w niedzielę albo obowiązujące święto, lub, gdy celebruje biskup diecezjalny, siedem. (Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego).