Perspektywa historii
Wykłady Georga Hegla stanowią niezwykle systematyczny opis przemian jakie zachodziły na przestrzeni wieków, a które dotyczyły sposobu postrzegania dziejów i historii. Na początku filozof wymienia trzy podstawowe perspektywy spojrzenia na dzieje powszechne:
1. Dziejopisarstwo pierwotne (reprezentowane przez Herodota, Tukidydesa, Cezara oraz innych mężów stanu; dotyczyło wydarzeń, stanów, których autor opisu był bezpośrednim świadkiem lub uczestnikiem; było tak naprawdę wytwarzane przez dziejopisarzy, poniekąd tworzą sami zdarzenia i procesy, w których uczestniczą – owi twórcy skupieni są w tworzeniu przede wszystkim na celach własnych)
2. Dziejopisarstwo refleksyjne (duchem sięgające poza teraźniejszość; historia refleksyjna ma z kolei kilka odmian, a są nimi:
- historia powszechna – przegląd dziejów całego świata i każdego narodu z osobna
- historia pragmatyczna – przeszłość widziana jest jako teraźniejszość
- historia krytyczna – popularna w Niemczech, składa się na nią sama historia, ocena opowiadań historycznych i badanie ich wiarygodności
3. Dziejopisarstwo filozoficzne (w którego przekonaniu rozum jest nadrzędny wobec świata, tzn. bieg dziejów jest rozumny, zgodny z biegiem „ducha świata”).
Duch dziejów
Hegel postanowił zadać sobie pytanie o to, jakie jest przeznaczenie ludzkiego rozumu, dokąd tak naprawdę zmierza świat. Według niego nad wszystkim panuje DUCH DZIEJÓW. Wierzył, że jego istotą jest wolność i dzięki niej zyskuje on poszczególne środki poznania. Jego wolność polega na tym, że istnieje sam w sobie i dla siebie, nie jest od nikogo i od niczego zależny, może istnieć bez czynnika zewnętrznego. Oddziaływanie tego Ducha na świat polega na postępie, odbywającym się w pełnej świadomości wolności człowieka. Objawia się ona jako samookreślenie. Gdy następuje zmiana w przyrodzie, duch rozwija się w oparciu o swoją świadomość i działa na podstawie rozumu.
W bycie materialnym i duchowym uwidaczniają się znaczące różnice, ale także powiązania i wzajemne oddziaływanie na siebie. Duch dziejów odkrywa stopniowo prawa, które rządzą przyrodą i w ten sposób zyskuje nad nią panowanie. Natomiast własne potrzeby zaspokaja za pomocą narzędzi świata materialnego.
Koncepcja Hegla głosiła, że panowanie nad światem zewnętrznym wpływa na rozwój podmiotowości człowieka. Wynika to z faktu, że opanowywanie świata przyrody można przeprowadzać na dwa sposoby. Oprócz poskramiania świata zewnętrznego, człowiek musi także zmierzyć się z naturą, pojawiającą się w nim samym: z pokusami, żądzami i namiętnościami. Hegel zauważa, że zaspokojenie egoistycznych pobudek jest bardzo poważną przyczyną ludzkich działań, są siłą napędową, ale filozof nie postrzegał ich w kategoriach pejoratywnych ponieważ ostatecznie ubogacają człowieka i jego osobowość. Takie doświadczenia i nawyki mogą zatem zostać zachowane, ale powinny być kształtowane w kierunku poprawności etycznej. W rozważaniu nad uzyskaniem przez Ducha kontroli nad przyrodą, ważne miejsce zajmuje kategoria własności. Dla Hegla nie jest ona równoznaczna z zaspokajaniem potrzeb, ale z ich wkładem z rozwój charakteru. Poczucie własności jest niezbędne do przejścia od subiektywizmu do osobowości. Gdy człowiek rozwija w sobie i ulega potrzebie posiadania własności, coraz mocniej uświadamia sobie swoją pełnoprawną osobowość. Filozof nazywa ten proces „zewnętrznym potwierdzeniem ludzkiej osobowości”, urzeczywistniającym jego wolność. Zachodzi zatem ścisły związek między wolnością a własnością. Tym sposobem powstają kolejne stosunki społeczne na różnych płaszczyznach, rozwijające się dzięki współpracy między wszystkimi ludźmi i dążące do jak najpełniejszego panowania nad przyrodą.
Proces historyczny
Niemiecki myśliciel był przekonany, że jego poglądy mogą zyskać przychylność w Europie Środkowo-Wschodniej i Ameryce. W omawianych Wykładach zawarł szczegółowa koncepcję procesu historycznego. Podkreślał w nich, że wolność rodzi się tam, gdzie znajdują się trwałe i rzetelne instytucje społeczne i polityczne, działające zgodnie z zasadami etycznymi. Jeśli powyższe warunki nie zostaną spełnione, świat natury skutecznie uniemożliwi rozwój rozumu i woli, przez co jednostki nie będą w stanie działać prawidłowo.