Geneza
Wykłady z filozofii dziejów ukazały się w oryginale w 1919 roku w wydawnictwie Gebethnera i Wolffa. Tekst na język polski przetłumaczono w 1958 – dokonał tego Adam Landman i Janusz Grabowski. Rozprawa była przez autora spisywana w latach 1817-1831.
Pojęcie wolności
Hegel bardzo dokładnie analizuje pojęcie i istotę wolności. Pojmuje ją w trzech wymiarach: metafizycznym, powszechnodziejowym i o charakterze społeczno-politycznym. Próbuje udowodnić, że jest ona niezbędna do osiągniecia panowania nad światem przyrody, a do jej opanowania dochodzi się stopniowo. Wolność jest wg. Hegla znakiem samookreślenia, możliwego do zrealizowania przez byty rozumne. Wolność ducha polega również na uświadomieniu sobie, że jest całkowicie samowystarczalny i niezależny od żadnego czynnika zewnętrznego.
Status przyrody
Hegel twierdzi, że rzeczywistość przyrody oraz rzeczywistość ducha podlegają zasadzie konieczności. Zamiarem myśliciela było zbudowanie systemu nauki pojmowanej całościowo – to umożliwiłoby naukowe przedstawianie prawdy. System ten miał składać się z trzech części:
- logiki
- filozofii przyrody, która obejmowałaby poznanie ducha dla samego siebie
- filozofii ducha
Status przyrody nierozerwalnie wiąże się dla niego z pojęciem wolności. By zapanować nad światem zewnętrznym człowiek musi opanować przyrodę w dwóch aspektach. Jego zadaniem jest okiełznanie świata zewnętrznego, a oprócz tego zmierzenie się z naturą, która tkwi w nim samym, a która objawia się w jego żądzach i popędach oraz namiętnościach. Z próbą uzyskania kontroli nad przyrodą wiąże się znów kategoria własności. Według Hegla nie jest to zwyczajna potrzeba panowania i jej zaspokajanie, ale chodzi o jej ogromny wkład w rozwój ludzkiej osobowości. Dzięki silnej potrzebie poczucia własności człowiek zmierza bowiem do zniesienia swoich ograniczeń, w kierunku całkowitej świadomości istnienia, a więc wolności.
Podstawy systemu
System filozoficzny Georg’a Hegla był koncepcją absolutną (podobnie jak u Fichtego czy Schellinga). Wymienionym filozofom chodziło o nawiązanie związku z absolutem, a zadaniem jakie postawił sobie Hegel było dedukowanie zjawisk pochodzących z absolutu, jak przystało na filozofię idealistyczną. Hegel był przekonany, że jeśli człowiek pojmie istotę Absolutu jako ducha wynikającego z samego siebie – dedukcja zakończy się sukcesem. Proces rozumienia, pojęcia wykształca się w kilku etapach. Przechodzi przez organizację ducha i umysłu. Świat jest polem rozwoju ducha absolutnego, który posiada szczątkowe pojęcie o samym sobie, więc uzewnętrznia się w świecie zewnętrznym, aż do pełnej samoświadomości.