Psychologiczny portret kobiety
„Cudzoziemka” jest przede wszystkim głębokim, psychologicznym portretem kobiety nieszczęśliwej, a jednocześnie wybitnej. W tym kontekście powieść wpisuje się w nurt prozy psychologicznej lat 30., która niejako „odkryła” temat kobiecości i jej rozmaitych uwarunkowań. W centrum problematyki utworu, jak wskazuje Jerzy Kwiatkowski, leży „kompleks niższej wartości”, który determinuje całe życie bohaterki. Zawód miłosny i niespełniona kariera skrzypaczki kładą się cieniem na biografii Róży. Jej życie przybiera formę zemsty: na świecie, mężczyznach i ojczyźnie.
Można tu zatem odnaleźć wyraźne inspiracje freudyzmem, zgodnie z którym ludzkie zachowania w dużej mierze mają uwarunkowania podświadome. Zasadniczą rolę odgrywają zaś nierozwiązane kompleksy z wczesnego etapu życia. U Róży przeradzają się one w nerwowe, apodyktyczne usposobienie. Kobieta nie mogąc uporządkować własnego życia, zaczyna organizować życie innych, zwłaszcza własnych dzieci. Bohaterka doznaje przede wszystkim deficytu miłości, której nie potrafi nikomu ofiarować, ani jej przyjąć. Nie znajduje spełnienia ani w małżeństwie, ani w macierzyństwie. Jak twierdzi Włodzimierz Maciąg, Róża jest typem kobiety niepokornej, która całą swoją osobowość buduje w opozycji do świata i innych.
Rola sztuki – portret artystki
Staje się więc Róża typową osobowością neurotyczną. Zamknięcie kobiety w świecie własnych obsesji i przeżyć podkreśla metaforyczny tytuł powieści. Róża jest bowiem cudzoziemką w sensie dosłownym, ponieważ niemal wszędzie czuje się obco (zarówno w Rosji, jak i w Polsce), ale jest też cudzoziemką, ponieważ nie potrafi zaakceptować własnego losu, który cały czas wydaje jej się cudzym. Róża więc żyje niejako z „cudzym” mężem i z „cudzymi” dziećmi. Istotnym rysem portretu Róży jest jej niespełniona artystyczna ambicja. Sztuka stanowi dla bohaterki jedyną przestrzeń, którą uważa za swoją. Wyraźnie dostrzega to córka Róży, Marta:
Kiedy matka grała, otwierał się inny świat – nieosiągalny, urągliwy w swoim za wielkim pięknie – i ochota do życia mijała jak niedorzeczny kaprys. Wstawała natomiast tęsknota za czymś bez imienia. To niewiadome było za pewne szczęściem: Róża wbrew twierdzeniu ojca – nurzała się w nim do woli.
Muzyka odgrywa więc w życiu Róży rolę kluczową.
Rola pamięci i narracji
„Cudzoziemka”, jak żadna inna książka w Dwudziestoleciu w mistrzowski sposób problematyzuje również zagadnienie ludzkiej pamięci. Większość wydarzeń w powieści rozgrywa się niejako w umyśle bohaterki. Dzięki metodzie ciągłych retrospekcji udaje się Kuncewiczowej pokazać rolę, jaką pamięć odgrywa w każdej jednostkowej egzystencji. Okazuje się, że jest ona narzędziem budowania osobowej tożsamości, spoiwem, dzięki któremu życie układa się w określoną historię. Jednocześnie ludzka egzystencja zyskuje wymiar narracyjny, staje się opowieścią, która ma niezaprzeczalny sens.
Oczyszczenie
Jednocześnie jednak „Cudzoziemka” jest powieścią o możliwości duchowego odrodzenia i pogodzenia się ze światem w chwili śmierci. Główny pomysł książki polega bowiem na zastosowaniu motywu „biograficznego filmu”, który w ostatnich chwilach życia wyświetla się człowiekowi w umyśle. Róża doznaje duchowego oczyszczenia i cudownego pogodzenia z życiem. Akceptuje je w całej pełni.