Geneza „Moralności pani Dulskiej”
Utwór powstał w trzy tygodnie, na przełomie października i listopada 1906 roku, a jego początki są dobrze znane dzięki listom, jakie pisała Gabriela Zapolska do swojego męża – Stanisława Janowskiego.
Prawdopodobnym pierwowzorem rodziny Dulskich było małżeństwo Gołębiów, kamieniczników ze Lwowa, o których Zapolska usłyszała od swojego męża.
Samo nazwisko Dulskich Zapolska mogła zaczerpnąć z dziennika „Wiek Nowy”, w którym w 1905 roku ogłoszono ankietę dotyczącą kwestii bytu we Lwowie. Niestety odzew na ankietę był niewielki, toteż 1 kwietnia ukazał się w piśmie list czytelniczki podpisany „Czesława Dulska”, który był obliczony na wywołanie burzy. List był prawdopodobnie fikcyjny, ale swój cel osiągnął. Dyskusja na temat skąpstwa, wyzysku służących oraz egoizmu mieszczan rozgorzała na dobre.
Istnieje także teoria, iż nazwisko swoich bohaterów, autorka zaczerpnęła z książeczki dla dzieci: „Pani Dulska, jej kotka i piesek”. Bohaterka bajki była osobą łagodną i pełną ciepła, natomiast Dulska Zapolskiej, jest jej przeciwieństwem.
Za życia pisarki ukazało się tylko jedno wydanie „Moralności pani Dulskiej”, było to w roku 1907, kolejne wyszło już po jej śmierci, w 1923 roku. Niestety nie zadano sobie trudu, by sięgnąć do pierwodruku i wydanie to zostało oparte na tekście teatralnym, w którym realia lwowskie zostały zmienione na krakowskie. Pierwsze poprawne, a więc oparte na pierwodruku, wydanie ukazało się dopiero w 1952 roku. Niestety nie zachował się egzemplarz z autografem autorki. Za autentyk traktuje się tekst drukowany, który został wydany za życia Zapolskiej.
Czas i miejsce akcji „Moralności pani Dulskiej”
W tekście nie ma jednoznacznych informacji, które określałyby, kiedy akcja się rozgrywa. Jednak po dokładnej analizie tekstu, realiów życia bohaterów oraz używanego wówczas słownictwa można domyślać się, iż akcja dramatu toczy się w czasach współczesnych Zapolskiej, a więc na początku XX wieku.
W tekście nie brak jest germanizmów, co jasno wskazuje na fakt, iż akcja rozgrywa się w czasie zaborów, kiedy Lwów należał do Galicji (lejtnant, financwach, szparkasa).
Na akcję rozgrywającą się w okresie Młodej Polski wskazuje też postawa Zbyszka, który buntuje się przeciwko kołtunerii. Tekst zawiera wiele form językowych charakterystycznych dla cyganerii artystycznej tamtego okresu (kołtun, lumpować się, tingle).
Potwierdzeniem czasu akcji są też zwroty mówiące o mączce Nestle dla niemowląt czy plastrze Rigolo przeciwko przeziębieniu. Oba te produkty były charakterystyczne dla tamtego okresu i szeroko stosowane.
Na umiejscowienie akcji we Lwowie wskazują jednoznacznie nazwy miejscowe z samego Lwowa lub jego najbliższej okolicy. Pan Dulski odbywa spacery na Wysoki Zamek (wzgórze we Lwowie). W teksie występują też nazwy okolic Lwowa: Brzuchowice i Zamarstynów. Po ulicach Lwowa w początkach XX wieku jeździły ogumione dorożki, tzw. gumy, a nawet pierwsze automobile. Oba te środki lokomocji zostają wspominane w tekście dramatu.
Bezpośrednio akcja odbywa się w salonie Dulskich. Okno salonu wychodzi na dziedziniec.
Z opisów czytelnik dowiaduje się o lokalizacji kamienicy Dulskich. Bezpośrednio przy kamienicy jeżdżą tramwaje. Wiadomo też, iż kamienica jest dwupiętrowa i posiada sutereny.
W rozmowach bohaterów padają też inne informacje dotyczące życia miasta. Wiadomo, że pan Dulski spędza wiele czasu w kawiarni, Zbyszko chodzi zaś do lokali nocnych. W mieście działają też tigle, czyli lokale połączone z kabaretem. Panny Dulskie uczęszczają zaś na pensję, a w drodze na nią spotykają studentów z pobliskiego uniwersytetu.
Za lokalizacją