„Kartoteka” Różewicza określana jest mianem antydramatu, ponieważ łamie podstawowe założenia gatunku. Ma otwartą kompozycję, nieokreślonego bohatera, jest asceniczna i groteskowa. Autor celowo przywołuje pewne konwencje (dramat antyczny, dramat romantyczny), by podjąć z nimi polemikę.
Cechy „Kartoteki” jako antydramatu
- Główny bohater nie ma własnego imienia, posługuje się różnymi popularnymi imionami (Staś, Dzidek, Henryk), „jest to człowiek bez określonego dokładniej wieku”, dla jednych jest małym chłopcem, dla innych mężczyzną w średnim wieku. Nie wiadomo, jak wygląda, co robi, jest po prostu człowiekiem z tłumu, jednym z wielu, którzy przeżyli wojnę. Jego tożsamość konstytuuje tylko doświadczenie wojny. To jedyna pewna rzecz, jaką o nim wiadomo.
- Główny bohater nie bierze czynnego udziału w wydarzeniach dramatu, istnieje niejako poza akcją, pozostaje bierny.
- Miejsce akcji również pozostaje niedopowiedziane – rzecz dzieje się w sypialni bohatera, w „zwykłym, przeciętnym pokoju”, ale drzwi na przeciwległych ścianach, przez które przechodzą różne postacie, sprawiają, że miejsce to staje się ulicą, w niektórych epizodach: kawiarnią, salą egzaminacyjną czy biurem.
- Utwór nie jest podzielony na akty i sceny, składa się z następujący po sobie luźno epizodów.
- Epizody nie są uporządkowane chronologicznie, współczesność przeplata się ze wspomnieniami.
- Kompozycja jest otwarta, nie układa się według przyjętego wzorca, obejmującego wprowadzenie i rozwój akcji do punktu kulminacyjnego. Układ poszczególnych epizodów wydaje się przypadkowy, jak kartki w rozrzuconej kartotece.
- Kompozycja, podobnie jak niektóre sceny, ma charakter groteskowy, patos przeplata się w niej ze śmiesznością.
- Groteska jest obecna również na płaszczyźnie świata przedstawionego – groteskowi są ludzie, ich zakłamanie sprawia, że stają się śmieszni, choć bardzo starają się uchodzić za poważnych i dojrzałych („czasy są niby duże, ale ludzie trochę mali”). Chodzą, mówią, sprawiają wrażenie zajętych, robiących ważne rzeczy, choć w rzeczywistości ich działania nie prowadzą do niczego, są pozorne.
- Tekst stanowi zlepek różnych gatunków – obok typowych dla dramatu partii dialogowych i monologowych pojawiają się fragmenty prozy i wierszy. Także wystąpienia chóru, charakterystycznego dla tragedii antycznej, są tu czymś obcym, wprowadzającym dysonans.
- Didaskalia nie tylko stanowią wskazówkę do realizacji dramatu, ale są jego integralną częścią.