Głównym bohaterem powieści Wiesława Myśliwskiego jest Szymon Pietruszka, który pochodzi z ubogiej, chłopskiej i wielodzietnej rodziny. Opisane w książce losy mężczyzny są odbiciem historii polskiej wsi na początku XX wieku. Bohater wspomina role jakie pełnił w życiu jako chłop, partyzant, urzędnik, fryzjer, milicjant, adorator, alkoholik czy inwalida. Wspomnienia zostają wywołane chęcią stworzenia rodzinnego grobowca Pietruszków.
Na początku dowiadujemy się, że Pietruszka kilka lat spędził w szpitalu, gdzie dużo rozmyślał o życiu i to tam wpadł na pomysł w grobowcem. Pojawiają się także wspomnienia dotyczące cmentarza, na którym chłop Chmiel ma postawić monument. Szymon informuje czytelnika o tym, że podczas wojny walczył w partyzantce i nosił pseudonim „Orzeł”. Podczas walk był ranny siedem razy i przekazał kolegom z oddziału, że w razie czego na jego pogrzebie mają zaśpiewać piosenkę ludową Kamień na kamieniu, na kamieniu kamień.
Bohater wspomina swoich przodków – dziadka Łukasza i babcię Rozalię, a także dziadków z drugiej strony – Pauliny i Kaspra. Nikt z nich nie posiadał nagrobka, wszyscy zostali pochowani bezpośrednio w ziemi.
Szymon nie był najstarszym ze swoich braci, jednak to on pozostał na gospodarce ojca by jej doglądać. W podzięce za ten dar miał również stanąć grobowiec. Chciał w ten sposób uhonorować swoich rodziców. Pieniądze na budowę Szymon otrzymał z odszkodowania za wypadek, jednak środki te wystarczyły jedynie na postawienie murów. Wkrótce główny budowniczy grobu zmarł, a na barki bohatera spadały kolejne problemy związane z budową. Musiał zapożyczyć się by opłacić podatki.
Szymon opisuje swoją wieś, przez którą kiedyś przebiegała tylko jedna droga. Można nią było dotrzeć do sąsiedniej wsi. Droga była czczona przez mieszańców – każdy bardzo dbał o odcinek przebiegający pod jego domem. Po pewnym czasie wybudowano zupełnie nową szosę, przeznaczoną dla ruchu samochodowego – w ten sposób pozbawiono pól wielu mieszkańców wioski. Nowa droga nie była lubiana ze względu na hałas, który za sobą niosła oraz liczne wypadki, w wyniku których ginęli ludzie. Szymon opisuje także tryb swojego młodzieńczego życia – lubił zabawy i hulanki, nie stronił także od bójek. Ogólnie był lubiany wśród kolegów, a u kobiet cieszył się niemałym powodzeniem. Pracował przy budowie nasypu kolejowego, a za zarobione pieniądze kupił odzienie – tak stał się kawalerem najlepiej ubranym we wsi. Dowiadujemy się również jak doszło o wypadku Szymona, w wyniku którego ucierpiały obie jego nogi – zdenerwowany faktem, że żaden samochód na szosie nie chciał przepuścić furmanek, ruszył na drogę na siłę – zderzył się z samochodem.
W trzecim rozdziale bohater przedstawia sylwetki swoich trzech braci. Mieszkał z najstarszym – Michałem. Napisał również specjalny list do Antoniego i Stanisława – chciał by wszyscy przyjechali i wypowiedzieli się w sprawie grobowca. Dwaj młodsi bracia Szymona rzadko utrzymywali kontakty z rodziną, nawet z matką kiedy jeszcze żyła. Ostatecznie bracia odpowiedzieli Szymonowi, że przyjadą by omówić szczegóły grobu. Bohater na tę okoliczność przygotował dom bardzo odświętnie – również siebie i niepełnosprawnego Michała. Wizyta braci okazała się serią pytań o prywatne życie Szymona. Mężczyzna snuje historię o losach każdego z braci i wyjaśnia, jakie okoliczności zmusiły g do pozostania na gospodarce, czego nie miał w planach. Odwiedziny Antka i Staśka zakończyły się bardzo szybko – bracia się spieszyli i tak naprawdę nawet nie poruszyli tematu grobu. Szymon podejmował więc kolejne samodzielne decyzje co do budowy.
Jedną z ciekawych refleksji głównego bohatera jest ta, dotycząca organizowania ślubu na wsi. Taka para otrzymywała od gminy liczne przywileje. Kościół oczywiście potępiał udzielanie sakramentu w urzędzie gminy – pomimo tego zorganizowano tam na te cele specjalne pomieszczenie. Właśnie jako urzędnik udzielający ślubów cywilnych pracował przez jakiś czas Szymon Pietruszka. Praca ta jednak nie była zbyt dynamiczna więc bohater często się nudził, flirtując z dziewczynami, które również były zatrudnione przez gminę. Jedną z tych, która najbardziej wpadła mężczyźnie w oko była Małgorzata, z którą jednak zepsuł sobie relację podczas zabawy w remizie strażackiej.
Mieszkańcy wsi często dopytywali bohatera kiedy ma zamiar ukończyć grób, jednak Pietruszka miał ważniejsze wydatki na głowie. By nadrobić zaległości finansowe bohater zajął się hodowlą świń, na co musiał poświęcić wiele czasu i sił, jednak interes ten ostatecznie zakończył się fiaskiem.
W jednym z rozdziałów Pietruszka wspomina tradycje i potrawy wielkanocne, z których najbardziej lubił jajka. Któregoś razu jego wielkanocne zamiłowanie do święcenia pokarmów przyczyniło się niechybnie do jego zwolnienia z pracy. Pracował już wówczas przy inwentaryzacji w magazynie zbóż i przetworów mlecznych – na jego nieszczęście w czasie święcenia do jego pokoju zawitała kontrola z powiatu. Szymek przeżył także poważna rozterkę miłosną – ostatecznie związał się ze wspomnianą Małgorzatą, z którą połączyły go burzliwe losy. Kobieta usunęła ciążę, na którą nie była gotowa, co doprowadziło mężczyznę do wściekłości – posunął się nawet d pobicia kobiety i zostawienia jej.
Opowieść Szymona co jakiś czas powraca do relacji z budowy rodzinnego grobowca. Przeplata się z innymi historiami życiowymi bohatera. Gdy Szymon wrócił ze szpitala do domu, nigdzie nie mógł odnaleźć Michała. Okazało się, że podczas nieobecności Pietruszki okoliczni sąsiedzi wykorzystywali go do prac rolnych za talerz zupy. W ten sposób Michał stał się pośmiewiskiem całej wsi. Powieść kończy się właśnie refleksja na temat relacji miedzy braćmi – Szymon opiekował się Michałem do końca życia, choć nigdy nie dowiedział się co ta naprawdę stało się z najstarszym bratem, dlaczego popadł w chorobę psychiczną i dlaczego porzuciła go żona.