Geneza
Wiesław Myśliwski po raz pierwszy opublikował swoją powieść w 1984 roku. Książka od razu zdobyła popularność i uznanie, zaliczono ją do literatury reprezentującej tzw. nurt chłopski. Podobno pomysł na treść powieści narodził się w głowie pisarza gdy sam przymierzał się do zbudowania rodzinnego grobowca. To dało mu inspirację do wspomnień i powrotu do przeszłości o swojej rodzinie. W tekście odnajdziemy zatem liczne odniesienia autobiograficzne, dotyczące głównie lat młodości i dzieciństwa.
Problematyka
Książka stanowi rzetelny przekrój społeczeństwa na wsi w okresie międzywojennym oraz komunizmu, dotyka także po trosze rzeczywistości współczesnej. Głównym wątkiem jest są tak naprawdę rewolucyjne zmiany, jakie zaszły na polskiej wsi, również w rodzinie tytułowego bohatera – Szymona Pietruszki. W podróży przez przeszłość i teraźniejszość mężczyzna poszukuje prawdy o samym sobie i miejsca, które mógłby zająć w otaczającej go społeczności. Wiele uwagi poświęcił Myśliwski na zobrazowaniu trudności, z jakimi borykają się mieszkańcy wsi w stosunku do nowomiejskich wynalazków i rozwiązań technicznych np. w rozdziale zatytułowanym Droga. Dzieło nie jest jednak jednoznaczna pochwałą wiejskiego stylu życia – bohater doświadczył wielu trudów i znojów związanych z pracą na roli i w gospodarstwie. Mimo wszystko jednak ukochał sobie swój zaciszny dom i wiejską, spokojną przestrzeń.
Styl i język
Wiesław Myśliwski obszernie zastosował w powieści poetykę realizmu, która dodatkowo wzmaga trudności związane z asymilacją do środowiska miejskiego. Realizmowi nie towarzyszy bynajmniej naturalizm, polegający na brutalnych opisach makabrycznych wydarzeń np. śmierci czy choroby. Choć w książce pojawiają się takie momenty, została napisana językiem dynamicznym, plastycznym i nad wyraz humorystycznym, zwracającym szczególną uwagę na związek człowieka z naturą i podporządkowanie się jej rytmowi.
Autor w symboliczny sposób przedstawił dzieje i przemiany polskiej wsi – urbanizację, którą symbolizuje wybudowanie szosy szybkiego ruchu samochodowego; odrzucenie dawnych tradycji i obyczajów np. darcia pierza; zaprzestanie dbania o sąsiedzkie relacje, której przykładem jest kłótnia Pietruszków z Prażuchami.
Humor
W powieści pojawia się wiele zabawnych sytuacji i wypowiedzi. Główny akcent humorystyczny spoczywa na osobie ojca Szymona, który w zaparty sposób bronił za wszelką cenę utartego przez siebie światopoglądu i prawd życiowych. Humor widać również w dialogach ojca z synem i próbach zaimponowania mu przez chłopca. Niejednokrotnie wypowiedzi wywołujące uśmiech wypływają z ust bohaterów w chwilach groźnych i niebezpiecznych, co nieco rozładowuje napięcie fabuły.