Dzieło Mikołaja Reja ma charakter parenetyczny. Stanowi ono swoiste podsumowanie życia ziemianina, przede wszystkim jednak jest to zbiór prawd i zasad, którymi powinien kierować się dobry gospodarz, obywatel, przyjaciel i mąż. Dzieło głosi pochwałę życia wiejskiego i rodzinnego.
Ideał „człowieka poczciwego” został pomyślany jako wzór do kształtowania postaw i etykiety ówczesnej średniej i drobnej szlachty. Utwór jest w pełni zgodny z renesansowymi poglądami filozoficznymi, które za nadrzędną wartość w życiu człowieka uważały cnotę.
Ton dzieła Reja jest moralizatorski, chwilami nawet kaznodziejski. Wszystkie obowiązki człowieka poczciwego poparte zostały licznymi przykładami zaczerpniętymi zarówno z filozofii, jak i Biblii czy historii.
Bohater utworu jest bezimienny (tzw. everyman - każdy człowiek). Stanowi wzór do naśladowania dla wszystkich, którzy chcą żyć poczciwie, a więc godnie. Jest on także piewcą takich wartości jak natura, wieś i rodzina.
Tytułowe „poczciwe życie” to nic innego jak zachowanie umiaru we wszystkim. Autor piętnuje są rozmaite przywary szlacheckie, takie jak: pijaństwo, pycha, rozrzutność czy lenistwo. Nie pochwala też marnowania czasu na nauki nie przynoszące pożytku w życiu codziennym (retoryka, gramatyka). Zachęca zaś do nauki rzeczy praktycznych (snycerstwo, złotnictwo) oraz do czytania Biblii, która zawiera wskazówki dotyczące godnego życia.
Treść „Żywotu człowieka poczciwego” skonstruowana została w sposób żywy i plastyczny. Rej opisuje liczne szczegóły z życia ówczesnego ziemiaństwa. Znajdują się w utworze na przykład dokładne opisy zbioru owoców, wyglądu ogrodu, polowań zimowych, ale także rozmaitych innych aspektów ludzkiej egzystencji, o charakterze bardziej ogólnym – autor przedstawia m.in. cztery rodzaje temperamentów, rodzaje przyjaciół czy dobrodziejstw.