Ogólna charakterystyka
Wizja teologiczna
Ewangelia świętego Jana wyraźnie odróżnia się od trzech pozostałych, tak zwanych synoptycznych. Odmienność czwartej Ewangelii wynika przede wszystkim ze stylistyki tekstu oraz głębokiej teologoizacji wydarzeń oraz języka. Styl tej Ewangelii jest znacznie trudniejszy niż innych autorów. W centrum wizji Janowej nie znajduje się królestwo Boże, tak istotne dla synoptyków, ale sam Chrystus. Ewangelista utożsamia Jezusa z Boskim Logosem. Bardzo znamienny jest w tym wypadku prolog, którego początkowe wersety brzmią:
Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga i Bogiem było Słowo.
Jan wyraźnie nawiązuje więc do starotestamentowej wizji Boga jako świętego Logosu, który ma moc kreacji – powołuje do istnienia świat i człowieka. Jezus zaś jest Słowem wcielonym.
Symbolizm znaków
W tekście Ewangelii świętego Jana każde pojedyncze wydarzenie ma podwójny wymiar: dosłowny i symboliczny. Symbolicznie należy więc odczytywać na przykład przywrócenie wzroku niewidomemu – jako zyskania świadomości istoty rzeczy i światła wiary. Jan świadomie używa wyrażeń wieloznacznych, które nadają każdemu szczegółowi sens teologiczny. Widać to na przykładzie opisu śmierci Zbawiciela, gdzie mówi się o podwyższeniu Jezusa na krzyżu. Harrington pisze:
Ewangelista uważa „podwyższenie” Chrystusa na krzyżu za symbol Jego „podwyższenia” ku niebu przez zmartwychwstanie i wniebowstąpienie. W oczach Jana śmierć, zmartwychwstanie i wywyższenie Chrystusa są w całości aspektami jednej i tej samej tajemnicy; stąd też może traktować wywyższenie na krzyżu i wywyższenie w chwale jako jeden ruch.
Ważnymi symbolami są tu również światłość i ciemność oraz życie i śmierć.
Rola wiary
Jan w swojej Ewangelii podkreśla istotną funkcję wiary dla każdego chrześcijanina. Prezentowane wydarzenia z życia Jezusa często są podsumowywane za pomocą zwrotu: „abyście wierzyli”, a słowo „wierzyć” należy do kluczowych elementów Janowej leksyki.
Osoba Jana
W czwartej Ewangelii można zauważyć wyraźne dążenie autora do marginalizowania swojej osobistej roli. Jan nie określa siebie za pomocą imienia, ale używa wyrażenia: „uczeń, którego Jezus miłował”.
Najważniejsze wydarzenia
1. Prolog
a) Działalność Słowa Przedwiecznego w świecie
b) Wcielenie się Słowa
Część I – Pierwsze objawienie Chrystusa
a) Świadectwo Jana Chrzciciela
b) Powołanie uczniów
Część II - Początek publicznej działalności Jezusa
a) Wesele w Kanie Galilejskiej
Część III – Jezus i główne święta żydowskie:
1. Pierwszy pobyt Jezusa w Jerozolimie
a Święto Paschy
b) Rozmowa z Nikodemem
c) Spotkanie Jezusa z Samarytanką przy studni Jakubowej
d) Powrót do Galilei
2. Drugi pobyt Jezusa w Jerozolimie
a) Konflikt Jezusa ze starszyzną żydowską
b) Szabat
c) Rozmnożenie chleba
3. Trzeci pobyt Jezusa w Jerozolimie
a) Święto Namiotów
b) Przebaczenie cudzołożnicy
c) Uzdrowienie ślepca
4. Jezus czwarty raz w Jerozolimie
a) Uroczystość Poświęcenia Świątyni
5. Ostatnia droga do Jerozolimy
a) Jezus u Marty i Marii
b) Wskrzeszenie Łazarza
c) Triumfalny wjazd do Jerozolimy
6. Męka i śmierć Jezusa Chrystusa
a) Ostatnia Wieczerza
b) Mowa pożegnalna Jezusa
c) Modlitwa arcykapłańska
d) Uwięzienie Jezusa
e) Sąd Annasza i Kajfasza
f) Trzykrotne zaparcie się Piotra
g) Proces Jezusa przed Piłatem
h) Wyrok i ukrzyżowanie Jezusa
i) Rozdzielenie szat Chrystusa
j) Testament Chrystusa: oddanie Maryji pod opiekę Jana
k) Śmierć Jezusa
l) Przebicie boku Chrystusa – krew i wino
m) Pogrzeb Chrystusa
7. Zmartwychwstanie Chrystusa
a) Piotr i Jan nad pustym grobem
b) Ukazanie się Chrystusa Marii Magdalenie
c) Ukazanie się Apostołom i zesłanie Ducha Świętego
d) Ustanowienie Sakramentu Pokuty
e) Objawienie się Chrystusa niewiernemu Tomaszowi
f) Ukazanie się Chrystusa nad Jeziorem Tyberiadzkim
g) Przekazanie Piotrowi władzy w Kościele
h) Zapowiedź męczeńskiej śmierci świętego Piotra i przyszłości świętego Jana