Republika Litewska (Litwa)
TERYTORIUM PAŃSTWA
Powierzchnia: 65,3 tys. km2 (jest jednym z mniejszych państw Europy), jeden z tzw. krajów bałtyckich (poza nią zaliczamy do tej grupy państw Łotwę i Estonię).
Granice Republiki Litewskiej są granicami odziedziczonymi po Litewskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej, istniejącej w latach 1940-1990 (z przerwą na stosunkowo łagodną okupację niemiecką w latach 1941-44). Obejmowały one dawne ziemi Imperium Rosyjskiego, które w latach 1918-1940 tworzyły (Pierwszą) Republikę Litewską, powiększone w 1939 roku o tzw. Litwę Środkową (region wileński, opanowany w 1920 roku przez Polskę).
LUDNOŚĆ
Liczba ludności (2011 r.): prawie 3,3 mln mieszkańców (jedno z mniej ludnych państw Europy), od połowy lat 90.tych XX wieku ludność Litwy zmniejszyła się o ponad 300 tys. mieszkańców (efekt ujemnego przyrostu naturalnego i emigracji po akcesji do UE);
Gęstość zaludnienia: 51 osób/km2;
Ujemny przyrost naturalny (2011 r.): -2,0‰;
Struktura ludności Litwy jest podobna do struktury ludności Polski. Nieco więcej niż w Polsce jest tam osób w wieku co najmniej 65 lat (16,5 % ogółu ludności na Litwie i 13,6% w Polsce). Nieco większy niż Polsce jest też udział kobiet w populacji kraju – na 100 mężczyzn przypada na Litwie 115 kobiet (w Polsce 107). ta, odpowiednio Społeczeństwo niemieckie szybko się starzeje (w 2011 roku aż 20% obywateli Niemiec miało co najmniej 65 lat – w Polsce 13,5%);
Grupy etniczne: przeważają Litwini, naród mówiący językiem z bałtyckiej grupy językowej. Stanowią oni prawie 855 mieszkańców Litwy. Największe mniejszości narodowe to: Polacy (ok. 200 tys., skupieni na Wileńszczyźnie) oraz Rosjanie (ok. 177 tys, mieszkańców).
Większość mieszkańców Litwy jest chrześcijanami, należącymi do kościoła rzymsko-katolickiego ok. 80% (jest to tradycyjna religia zarówno Litwinów, jak i Polaków).
STOLICA I INNE DUŻE MIASTA
Stolicą Litwy jest Wilno. Liczy ono ok. 528 tys. mieszkańców. Spośród innych miast Litwy tylko Kowno (stolica Litwy w okresie międzywojennym) liczy ponad 200 tys. (307,5 tys.). Ponad 100 tys. mieszkańców liczą jeszcze: Kłajpeda i Szawle.
Ludność miejska stanowi na Litwie 67% ogółu ludności kraju (więcej niż w Polsce).
HISTORIA I STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE
Litwa późno, bo dopiero w XIII wieku pojawiła się na mapie politycznej Europy jako zjednoczone państwo z silną władzą centralną. Późno przyjęła też chrześcijaństwo – ostatecznie pod koniec XIV wieku. Od końca wieku XIV do końca wieku XVIII związana była politycznie z Polską, najpierw jako oddzielne państwo rządzone przez tego samego monarchę lub okresowo przez spokrewnionych monarchów z tego samego rodu, po unii lubelskiej zaś jako jeden organizm państwowy.
To pierwsze państwo litewskie (Wielkie Księstwo Litewskie) było na przełomie XIV i XV wieku największym powierzchniowo (chociaż niezbyt gęsto zaludnionym) państwem europejskim. Poza ziemiami etnicznie litewskimi w skład Wielkiego Księstwa wchodziły też podbite księstwa ruskie na terenie dzisiejszej Białorusi, Ukrainy i zachodniej Rosji. Również wśród ludności tego państwa dominowali prawosławni słowiańscy Rusini.
Warstwa panująca Wielkiego Księstwa Litewskiego (magnaci i szlachta) z czasem się spolonizowała. Stąd władze drugiego państwa litewskiego, powstałego po I Wojnie Światowej jako państwo etnicznych Litwinów (język litewski utrzymał się jako język chłopski) przyjęły ideologię antypolską. Poza obawami przed polonizacją przyczyną konfliktu był spór o Wilno i okolice. Wśród ludności miasta przeważali Polacy (lub spolonizowani Litwini, jak określała ich strona litewska), podobnie w okolicach miasta. Litwini uważali jednak Wilno za historyczną stolicę swojego państwa. Ostatecznie miasto zostało im przekazane przez Związek Radziecki po pokonaniu Polski w 1939 roku.
Także współcześnie ocena wydarzeń politycznych z przeszłości dzieli Litwinów i Polaków (np. Jagiełło to dla Polaków bohater spod Grunwaldu, a dla Litwinów zdrajca, który sprzedał państwo Polsce). Ważniejszą przyczyną sporów jest jednak obecnie sytuacja litewskich Polaków, którzy uważają się za szykanowanych przez władze litewskie (i do pewnego stopnia mają rację).
Od 29 marca 2004 roku Litwa jest członkiem NATO (Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego), a od 1 maja 2004 roku jest członkiem Unii Europejskiej.
ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE
Litwa w całości leży w obrębie Niziny Wschodnioeuropejskiej. Na zachodzie ma dostęp do Morza Bałtyckiego, nad którym leży port Kłajpeda. W południowej części litewskiego wybrzeża znajduje się Zalew Kuroński i Mierzeja Kurońska (reszta zalewu i mierzei znajdują się w granicach Federacji Rosyjskiej).
Nad brzegiem Bałtyku położona jest Nizina Nadbrzeżna – Pobrzeże Żmudzko-Kurońskie. Dalej na wschód i południowy-wschód położone są pojezierne wysoczyzny morenowe ostatniego zlodowacenia: Pojezierze Żmudzkie i Pojezierze Litewskie (Wileńskie). To tu znajduje się najwyższe wzniesienie Litwy – Wysoka Góra (Aukštojo kalnas), o wysokości 294 m n.p.m. Wzniesienia pojezierne rozdzielone są Niziną Środkowolitewską.
Litwa ma dobrze rozwiniętą sieć rzeczną. Najdłuższą rzeką kraju jest Niemen (w granicach Litwy 475 km długości). Jego dorzecze zajmuje prawie 70% powierzchni Litwy, a jej główne dopływy to: Wilia/Neris, nad która leży stolica Litwy – Wilno, Niewiara (dopływy prawostronne) i Szeszupa (dopływ lewostronny). Północ kraju odwadnia rzeka Windawa, wpadająca do Bałtyku na terytorium Łotwy.
Na Litwie znajduje się ok. 6 tys. jezior, które zajmują ok. 1,4% powierzchni kraju. Są to głównie jeziora polodowcowe. Największe z nich jest jezioro Dryświaty (przy granicy z Białorusią), o powierzchni 44,8 km2, najgłębsze zaś Tauroginie, o maksymalnej głębokości 60,5 m.
Na Litwie przeważają mało żyzne gleby darniowo-bielicowe (ok. 50% powierzchni kraju), Lasy zajmują 32% powierzchni Litwy, pastwiska – 17%.
GOSPODARKA
Litwa posiada niewiele własnych bogactw naturalnych – zasobna jest głównie w złoża torfu, żwiru, anhydrytu, dolomitu i bursztynu.
PKB Litwy w 2010 roku wyniósł 36,5 mld dolarów amerykańskich, w przeliczeniu na 1 mieszkańca (wg parytetu siły nabywczej) 18 184 Dolarów amerykańskich (w Polsce 19 783 USD). Udział usług w tworzeniu PKB Litwy wynosił w 2010 roku około 67%, udział przemysłu i budownictwa prawie 30%, a rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa nieco ponad 3%.
Do 2009 roku produkcja energii elektrycznej Litwy oparta była na energii jądrowej dostarczanej przez elektrownię Ignalina (w 2008 roku dostarczała ona 71% krajowej produkcji energii elektrycznej). Zamknięto ją jednak we wspomnianym roku, gdyż tego wymagało porozumienie akcesyjne z UE (w elektrowni wykorzystywano reaktory RBMK, takie jak w elektrowni w Czarnobylu). Obecnie Litwa zależna jest od importu energii elektrycznej z Rosji. W planach jest jednak budowa nowej, nowoczesnej elektrowni jądrowej dla Litwy i pozostałych krajów bałtyckich.
Na Litwie rozwinięty jest przemysł rafineryjny (należąca do Orlenu rafineria w Możejkach), chemiczny (produkcja nawozów sztucznych – zakłady Achema w Jonawie), spożywczy (przetwórstwo mleka i mięsa), maszynowy (m.in. montownie samochodów kilku marek rosyjskich sprzedawane na rynkach UE), drzewny i papierniczy. Wspierany jest rozwój przemysłu zaawansowanych technologii, zwłaszcza z dziedziny biotechnologii.
Eksport Litwy skierowany jest głównie do Rosji, Niemiec, na Łotwę i do Polski. Najwięcej towarów Litwa importuje z Rosji (gł. surowce paliwowe), Niemiec i Polski. Do głównych produktów eksportowych Litwy należą: przetworzone paliwa i smary (23,4% wartości eksportu w 2010 roku), nawozy sztuczne, meble i produkty spożywcze (16,5% wartości eksportu w 2010 roku). Bilans handlowy Litwy jest jednak ujemny. Litwa została mocno dotknięta przez ostatni kryzys finansowy (w 2009 spadek PKB o -14,7%).