Dysocjacja elektrolityczna to rozpad cząsteczek elektrolitu na swobodne jony pod wpływem rozpuszczalnika polarnego (najczęściej wody). Proces ten jest samorzutny i korzystny energetycznie. Jony powstałe podczas dysocjacji są otaczane przez cząsteczki rozpuszczalnika (ulegają solwatacji). Dysocjacji elektrolitycznej podlegają substancje o budowie jonowej - kwasy, zasady, sole. Elektrolity mocne ulegają całkowitej (i nieodwracalnej) dysocjacji - wszystkie ich cząsteczki występują w postaci jonowej. Elektrolity słabe dysocjują tylko w pewnej części i im niższe stężenie ich roztworu, tym więcej cząsteczek ulega rozpadowi. Stosunek liczby cząsteczek zdysocjowanych do liczby cząsteczek elektrolitu w roztworze nazywany jest stopniem dysocjacji (α) i jest ważnym wskaźnikiem mocy elektrolitu.
Stopień dysocjacji przyjmuje wartości od 0 do 1 (lub od 0% do 100%), gdzie 1 oznacza, że wszystkie cząsteczki wprowadzone do wody uległy dysocjacji (elektrolit mocny) a 0, że żadna cząsteczka nie zdysocjowała.
Wzory na stopień dysocjacji mają postać:
gdzie nz to liczba cząsteczek zdysocjowanych, nw liczba wszystkich cząsteczek, Cz to stężenie molowe cząsteczek zdysocjowanych, a C0 to początkowe stężeniem molowe.
Dla jednoprotonowych kwasów i jednowodorotlenowych zasad wzory na stopień utlenienia można zapisać jako:
gdzie [H+] i [OH-] to odpowiednio stężenia jonów wodorowych i wodorotlenowych.
Stopień dysocjacji zależy od:
- rodzaju elektrolitu,
- rodzaju rozpuszczalnika,
- temperatury (gdy temp. rośnie, rośnie stopień dysocjacji),
- stężenia elektrolitu (gdy stężenie rośnie, stopień dysocjacji maleje).
Dysocjacja elektrolitów słabych ma charakter odwracalny:
Ustala się w niej stan równowagi dynamicznej, który opisuje stała dysocjacji elektrolitycznej (Kd):
gdzie [A+], [B-], [AB] to stężenie molowe jonów oraz cząsteczek niezdysocjowanych.
Stała dysocjacji zależy od:
- rodzaju elektrolitu,
- rodzaju rozpuszczalnika,
- temperatury (gdy temp. rośnie, rośnie również stała).
Dla substancji dysocjujących wielostopniowo stopień i stała dysocjacji są największe w pierwszym etapie procesu. Oznacza to, że dysocjacja zachodzi najintensywniej na samym początku.