Traktat waszyngtoński został podpisany 4 kwietnia 1949 r., a wszedł w życie 4 miesiące później – w sierpniu 1949 r. Traktat ten zapoczątkował działalność Organizacji Paktu Północnego Atlantyku, dlatego warto zwrócić uwagę na jego szczegółowe zapisy.
Ważnym elementem rozpoczynającym traktat waszyngtoński jest deklaracja wartości. Zapisy traktatu mówią, iż sygnatariusze są gotowi do ochrony wspólnego dziedzictwa, wolności, cywilizacji swych narodów, opartej na demokratycznych zasadach, rządów prawa i wolności jednostki.
W traktacie podkreśla się także inne cele niewojskowe – dążenie do pokoju, stabilizacji i dobrobytu, poparcie dla współpracy gospodarczej. Przede wszystkim celem traktatu jest jednak zapewnienie bezpieczeństwa krajów członkowskich NATO.
Traktat waszyngtoński (1949) - postanowienia
W związku z tym, że NATO jest przede wszystkim organizacją o charakterze wojskowym, szczególną wagę należy przywiązać do artykułu 5. : Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub więcej z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uznana za napaść przeciwko nim wszystkim i dlatego zgadzają się, że jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, to każda z nim, w ramach wykonywania prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony (…) udzieli pomocy Stronie lub Stronom napadniętym, podejmując niezwłocznie, samodzielnie jak i w porozumieniu z innymi Stronami, działania, jakie uzna za konieczne, łącznie z użyciem siły zbrojnej, w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego (...). Przytoczony we fragmencie artykuł 5 traktatu wydaje się być kluczowy z punktu widzenia państw członkowskich – zapewnia im pomoc innych członków Paktu, jednocześnie jednak nakłada obowiązek udzielenia pomocy innym krajom członkowskim. Z artykułem 5. powiązany jest artykuł 3. traktatu, który zakłada utrzymywanie i ciągły rozwój zdolności krajów członkowskich NATO do odparcia zbrojnej napaści.
Traktat waszyngtoński określa także terytorium, na którym obowiązują zapisy traktatu. Zgodnie z zapisem art. 6, terytorium traktatowe to nie tylko terytorium państw członkowskich Paktu w Europie lub w Ameryce Północnej, ale także terytorium Turcji i wysp znajdujących się pod jurysdykcją krajów członkowskich położonych na północ od zwrotnika Raka. Terytorium traktatowym są również okręty lub statki powietrzne, jakie znajdują się na obszarze północnoatlantyckim na północ od Zwrotnika Raka lub na Morzu Śródziemnym.
W traktacie waszyngtońskim ustanowiono również organ NATO w postaci Rady, któa następnie miała utworzyć organy o charakterze pomocniczym.
Traktat opisuje także możliwości rozszerzenia NATO, wypowiedzenia traktatu, proces ratyfikacji, ewentualnej rewizji traktatu, a także miejsce przechowywania dokumentu.