Benedykt z Nursji (od łac. benedictus, czyli błogosławiony) jest jedną z najbardziej znanych postaci w Kościele łacińskim. Tę sławę zawdzięcza przede wszystkim swojej regule zakonnej. Bywa nazywany założycielem monastycyzmu zachodniego i należy do najważniejszych jego przedstawicieli.
Benedykt urodził się ok. 480 r. w Nursji (Włochy) wraz ze swoją bliźniaczą siostrą, św. Scholastyką. Pochodził z rodziny szlacheckiej; jego ojciec był właścicielem ziemskim. Pierwsze nauki pobierał w rodzinnym miasteczku, a następnie udał się na studia do Rzymu, który opuścił, aby realizować w pełni ideał życia ascetycznego. Osiadł w Subiaco, gdzie zamieszkał w grocie i oddawał się wyłącznie kontemplacji. Przebywał tam trzy lata, w czasie których z rąk mnicha Romana przyjął habit, a miejscowa ludność zaopatrywała go w konieczną żywność. Z czasem do Benedykta zaczęli przyłączać się uczniowie, co poskutkowało założeniem 12 małych klasztorów po 12 uczniów każdy. Klasztorami kierowali przełożeni, bezpośrednio zależni od Benedykta.
Następnie Benedykt zdecydował się przenieść razem z najgorliwszymi uczniami na Monte Casino do ruin dawnej fortecy rzymskiej. Wyburzył tam pogańską świątynię Jowisza i Apollina i rozpoczął budowę nowego klasztoru (było to w 525 lub 529 r.). Kiedy budynek został wzniesiony i coraz więcej adeptów zaczęło go zapełniać, Benedykt zdecydował się na ułożenie reguły znanej jako reguła benedyktyńska. Wywarła ona poważny wpływ na całe życie Europy Zachodniej. Była punktem wyjścia dla reguł innych wspólnot, m.in.: kamedułów, cystersów, trapistów, celestynów.
Jej podstawową cechą był umiar – we wszystkim należy znaleźć złoty środek: w modlitwie, uczynkach pokutnych, w pracy i w spoczynku, w posiłku i piciu. Celem, jaki wyznaczył Benedykt swoim zakonnikom, była służba Boża – całe życie mnicha powinno polegać na głoszeniu chwały Bożej. Dewizą benedyktynów było hasło Ora et labora – módl się i pracuj. Św. Benedykt ogromny nacisk kładł także na lectio divina, czyli czytanie Pisma Świętego. Wprowadził także do zakonu profesję, tj. prawem zagwarantowaną przynależność do zakonu oraz stabilność miejsca, czyli zobowiązanie mnichów do pozostawania w jednym klasztorze aż do śmierci.
Pod koniec życia Benedykt założył klasztor w Terracina. Zmarł 21 marca 547 r. w kilka dni po śmierci swojej siostry, św. Scholastyki (według tradycji założycielki benedyktynek), dlatego pochowano ich we wspólnym grobie na Monte Cassino. Kiedy w 587 r. Longobardowie zniszczyli klasztor, mnisi benedyktyńscy przenieśli relikwie św. Benedykta i jego siostry do Francji – szczątki św. Scholastyki umieścili w klasztorze w Le Mans, a św. Benedykta – we Fleur nad Loarą, gdzie znajdują się po dzień dzisiejszy.
W Kościele katolickim wspomnienie św. Benedykta z Nursji, opata i patrona Europy, przypada 11 lipca. W ikonografii jest on przedstawiany w habicie swojego zakonu, z krzyżem w dłoni. Jego atrybutami są: anioł, bicz, hostia, kielich z wężem, księga, kruk z chlebem w dziobie, księga reguły w ręce, kubek, pastorał, pies, rozbity puchar, infuła (rodzaj nakrycia głowy) u nóg z napisem „Ausculta fili” („Synu, bądź posłuszny”) oraz wiązka rózg.
Patronat
Św. Benedykt jest czczony jako patron Opus Dei, patron pokoju, patron pracujących, oraz orędownik umierających (ze względu na okoliczność własnej, pogodnej śmierci). Pius XII ogłosił go także patronem speleologów (badaczy grot) i architektów włoskich. Z kolei papież Paweł VI w 1964 r. wyróżnił św. Benedykta zaszczytnym tytułem głównego patrona Europy.