Lamaizm to zachodnie określenie buddyzmu tybetańskiego, pochodzące od tytułu lama, którym obdarzani są duchowi nauczyciele, mistrzowie tej religii.
W Tybecie buddyzm nurtu mahajana został wprowadzony w miejsce szamanistycznej tradycji bon około 640 r. przez króla Songcen Gampo, który podjął tę decyzję przede wszystkim pod wpływem swoich żon z Nepalu i z Chin. W 747 r. sprowadzono Padmasambhawę, indyjskiego mnicha, który zaczął propagować wadżrajanę (buddyzm Drogi Diamentowej) i zbudował pierwszy klasztor buddyjski – Samye. Założył także „starą szkołę” – Ningmapę.
Ostatecznie jednak podstawy doktrynalne lamaizmu obowiązujące do dziś zostały ukształtowane przez Tsongkhapę i jego uczniów na przełomie XIV/XV w. Wprowadzili oni surową dyscyplinę, celibat, zakaz spożywania alkoholu, ograniczyli elementy tantryzmu oraz dokonali reformacji rytuału.
Aktualnie wyróżnia się cztery główne szkoły:
- Ningma (Ningmapa, Stara Szkoła) – tradycja Padmasambhavy ;
- Kagyu (Kagyupa, Karma Kagyu) – założona przez ascetę Marpę i jego ucznia Milarepę;
- Sakja (Sakjapa) – założona przez Atiśję, odrzuca magię i skupia się na mistyce;
- Gelug (Gelugpa) – szkoła „Żółtych Czapek” założona przez Tsongkhapę, kładąca nacisk ma medytację.
Cechą charakterystyczną buddyzmu tybetańskiego stało się obciążenie odpowiedzialnością duchowych mistrzów, czyli lamów, za rozumienie dogmatów i przestrzeganie rytuału przez wyznawców. W ten sposób buddyzm w Tybecie dotarł do ogromnej rzeszy ludzi, którzy nie musieli już wnikać w istotę obrzędów czy przykazań. Lamaizm stał się religią szeroko akceptowaną.
Drugą cechą, która przyczyniła się do popularności buddyzmu tybetańskiego było wcielenie do panteonu mahajany licznych bóstw z kultów lokalnych, duchów, świętych i demonów (traktowanych jako obrońcy wiary). Lamaizm uznał także elementy magii i mechaniczne odprawianie modłów do czego używane są tzw. młynki modlitewne (bębenki w kształcie walca pokryte paskami materiału, na których wypisane są formułki modlitw). W lamaizmie nie obowiązuje zakaz spożywania pokarmów mięsnych.
Do zadań wyznawcy lamaizmu należy w tym świetle przede wszystkim przestrzeganie określonych przez religię norm moralnych, słuchanie zaleceń lamy oraz udział we wspólnych modlitwach i składanie ofiar na utrzymanie klasztorów.
Buddyzm tybetański przejął także z hinduizmu tantrę (tantryzm), opierającą się na wizualizacjach, recytacji mantr (np. Om mani padme hum) oraz medytacji mandali. Praktyki tantryczne mają przyspieszyć oświecenie. Przy czym jest to droga wyłącznie dla wtajemniczonych. Prezentuje ją szczególnie szkoła sakja.
Najważniejszymi hierarchami buddyzmu tybetańskiego są dalajlama (według tradycji wcielenie Boddhisattwy Avalokiteśvary) oraz panchenlama (inkarnacja Buddy Amitabhy).
Wyznawcy buddyzmu tybetańskiego wierzą, że dusza zmarłego lamy wciela się w nowo narodzonego chłopca (inkarnacja). Nowe wcielenie lamy (zwane tulku) odnajduje się na podstawie wielu testów. Odnalezione dziecko kształci się w klasztorze. Dalajlama jest przedstawicielem największej współcześnie szkoły buddyzmu tybetańskiego – szkoły gelug. Obecny – czternasty z kolei – dalajlama, Tenzing Gyatso, ze względu na okupację chińską Tybetu przebywa na uchodźctwie w Indiach. Jest laureatem Pokojowej Nagrody Nobla.
Buddyzm tybetański za święte uznaje wszystkie teksty z Kanonu Palijskiego (podstawowego kanonu buddyjskiego), a także sutry i siastry mahajany i teksty tantryczne. Tybetańczycy stworzyli także ogromny zbiór komentarzy do sutr i siastr oraz liczne teksty zawierające opisy swoich praktyk. Ich kanon dzieli się na dwa zbiory: Kandżur (108 tomów) oraz Tendziur (225 tomów). Dodatkowo ważną pozycję w buddyzmie tybetańskim zajmuje tzw. Tybetańska Księga Umarłych). Opisuje ona proces śmierci i późniejszego odrodzenia. Jest czytana przy osobach umierających i ma im pomóc osiągnąć wyzwolenie.
Poza Tybetem lamaizm jest obecny w niektórych prowincjach Chin, w Mongolii, Nepalu, Bhutanie, Sikkim oraz w Kaszmirze (Indie). Popularność zdobył także na Syberii wśród Buriatów oraz wśród Kałmuków nad dolną Wołgą.