Geneza
Esej Wolfganga Kayser’a został opublikowany na łamach „Pamiętnika Literackiego” w 1979 roku. Oryginalny tekst pochodzi z roku 1957. Artykuł przybliża problematykę groteskowości, ale również wyznacza kierunki badań w tym zakresie.
Założenia
Kayser próbuje wyjaśnić mechanizmy rządzące fascynacją brzydotą i niezwykłością. Źródła groteski odnajdują w ludzkiej świadomości, a właściwie podświadomości. Autor odwołuje się do dziedzin takich jak religia i sztuka, ale także do pierwotnych wierzeń ludowych. Groteskowości dopatruje się w języku i historii jego rozwoju.
Pojęcie groteskowości
Wolfgang Kayser przekonuje, że pojęcie groteskowości nie zawiera wszystkich elementów, jakie przypisywano mu na przestrzeni wieków. Wraz ze zmieniającą się rzeczywistością poszerzano to pojęcie, jednak o jego istocie świadczy najwcześniejsza faza jego rozwoju. Groteska zaliczona została do kategorii estetycznych. Odnosiła się do aspektu strukturalnego, treściowego oraz znaczeniowego danego dzieła. O włączeniu groteskowości do estetyki decydują trzy płaszczyzny, w ramach których możemy ja rozpatrywać. Dotyczy ona bowiem zarówno momentu stwarzania dzieła, samej jego treści oraz recepcji.
Rozwój pojęcia
Według Kaysera dla rozwoju „groteskowości” kluczowe były następujące epoki i prądy kulturalne:
- XVI wiek, niwelujący średniowieczny światopogląd
- romantyzm, niwelujący rozumowe przekonania epoki oświecenia
- modernizm, kwestionujący ważne pojęcia antropologiczne