„Sokół” to jedna ze stu nowel składających się na „Dekameron” Giovanniego Boccaccia. Jest to utwór wyjątkowy ze względu na swoją konstrukcję – fabuła została ściśle oparta na jednym motywie, stanowiącym ośrodek kompozycyjny noweli.
Taka budowa stała się wzorem dla następnych twórców gatunku. Boccaccio konsekwentnie zmierza do punktu kulminacyjnego, nie wprowadza żadnych wątków epizodycznych, szczegółowych opisów, nie dąży też do przedstawienia pogłębionej charakterystyki bohaterów. Podaje tylko te informacje, które są istotne z punktu widzenia głównego wątku, jakim jest miłość Federiga.
Tzw. „teoria sokoła”, dotycząca konstrukcji noweli Boccaccia, została sformułowana przez Paula Heysego w 1871. Przedstawił on teorię klasycznej noweli, którą nazwał na cześć utworu Boccaccia teorią sokoła właśnie. Według niej, akacja nowela powinna zostać osnuta wokół jednego centralnego motywu (tzw. „sokole noweli”). Motyw ten to najczęściej konkretny przedmiot, który w toku akcji nabiera symbolicznego znaczenia. Jest on obecny w momencie kulminacyjnym, w którym następuje też zwrot w życiu bohatera.
Teoria niemieckiego poety i nowelisty zdobyła szczególne uznanie w kręgach twórców naturalizmu i realizmu. Zgodnie z jej wytycznymi powstała „Kamizelka” Bolesława Prusa czy „Dym” Marii Konopnickiej.
Tytułowy sokół z noweli Boccaccia to ulubiony ptak Federiga, szlachcica nieszczęśliwie zakochanego w Giovannie. Kiedy wybranka jego serca poślubia innego, Federigo zaszywa się w swej wiejskiej posiadłości. Ponieważ stracił majątek, próbując zdobyć względy wybranki, sokół staje się jego jedynym źródłem utrzymania. Dzięki polowaniom zdobywa środki do życia. Los sprawia, że po kilku latach spotyka syna swojej ukochanej, która jest już wdową. Chłopiec chętnie towarzyszy mu na polowaniach, zafascynowany przede wszystkim sokołem. Dziecko marzy, by mieć takiego ptaka. Dlatego gdy jest ciężko chore, prosi matkę, by mu go podarowała. Giovanna wie, że nie ma prawa prosić o nic człowieka, którego odrzuciła, ale marzenie umierającego dziecka nie pozostawia jej wyboru.
Jest więc sokół powodem ponownego spotkania Federiga z ukochaną. Zubożały szlachcic pragnie godnie przyjąć damę, a nie mając niczego, czym mógłby ją poczęstować, przygotowuje na obiad sokoła. Poświęca najcenniejszą rzecz, jaką ma, by tylko sprawić jej przyjemność.
Punkt kulminacyjny tej historii to chwila, w której Giovanna w imieniu synka prosi Federiga o sokoła. Wówczas wyjawia on, że właśnie go zjedli. Sokół jest więc najważniejszym motywem w punkcie kulminacyjnym noweli. Od tego momentu los bohatera zmienia się diametralnie. Giovanna, choć nie otrzymała tego, po co przyszła, przekonała się dobitnie, jak wielkim uczuciem darzy ją Federigo. Jej synek umiera, ale po pewnym czasie, nakłaniana przez braci do ponownego zamążpójścia, nie ma wątpliwości, że może poślubić tylko Federiga.