„Dekameron” to zbiór stu nowel autorstwa Giovanniego Boccaccia, napisanych prawdopodobnie w latach 1350-1353. Drukiem dzieło po raz pierwszy ukazało się w 1470 r. Wszystkie zawarte w zbiorze utwory powstały w języku włoskim.
„Dekameron” - czas i miejsce akcji
Akcja toczy się w podmiejskiej willi, niedaleko Florencji, gdzie młodzi ludzie kryją się przed zarazą. Wydarzenia mają miejsce w 1348 roku; wtedy dotarła ona do Włoch.
„Dekameron” - budowa (kompozycja)
Konstrukcja wyraźnie opiera się na liczbie 10. Dziesięciu jest bohaterów, każdy z nich jednego wieczoru opowiada dziesięć historii – i tak przez dziesięć wieczorów. Sam tytuł oznacza, z greckiego, „dziesięć dni”, co stanowi nawiązanie do „Baśni tysiąca i jednej nocy”.
Bohaterowie spędzają w swoim towarzystwie dwa tygodnie, dzieląc czas pomiędzy rozrywkę, jaką jest snucie opowieści i modlitwę. Zgodnie z boskim porządkiem symbolizowanym przez cyfrę 7, cztery wieczory spędzają na opowieściach, a kolejne trzy – modląc się.
Całość objęta została opowieścią ramową, przedstawiającą sytuację, w jakiej znajdują się bohaterowie, narratorzy poszczególnych opowiadań. Dla każdego dnia autor stworzył odrębne wprowadzenie i zakończenie. Każda nowela jest samodzielnym dziełkiem, które można czytać poza kontekstem całości. Jednocześnie jednak układ opowiadań w „Dekameronie” nie jest przypadkowy – budują one większą całość narracyjną.
„Dekameron” - tematyka
Głównym tematem całego cyklu jest miłość. Została ona ukazana jako dominujące w ludzkim życiu uczucie, potężna siła mogąca zniewolić człowieka. Kolejne opowieści uświadamiają różne oblicza miłości – na ogół jest to uczucie zmysłowe, namiętne, czasem cudzołożne i grzeszne, innym razem – pobłogosławione i uwieńczone małżeństwem. Ale nie brak też historii o miłości platonicznej, rodzicielskiej, tragicznej, szczęśliwej czy wręcz idyllicznej. Miłość jest także lekarstwem na strach, jaki odczuwają zgromadzeni w willi bohaterowie. W chwili, gdy grozi im zaraza, pocieszają się snuciem opowieści o pięknym, wyzwalającym uczuciu.
Jednocześnie autor zawarł w tych opowieściach wiele szczegółów dotyczących obyczajowości swoich czasów. „Dekameron” pozwala odtworzyć włoską kulturę dworską i mieszczańska, reguły flirtu oraz konwenanse społeczne.
Humanizm u Boccaccia
„Dekameron” jest przesiąknięty duchem epoki, w której powstawał. Zgodnie z ideą renesansową humanizmu w centrum zainteresowania stawia sprawy ludzkie, zarówno te poważne, jak i błahe. Autor z podziwem i szacunkiem pisze o kobietach, wyraża swoją wiarę w człowieka i potęgę miłości. Jak pisze we wstępie:
(…) W nowelach moich zawierają się różne ucieszne i smutne przypadki miłosne, a takoż inne zdarzenia przeszłych i dzisiejszych czasów (…).
Boccaccio za epikurejczykami głosi pochwałę życia, z którego trzeba czerpać radość.
Inspiracje Boccaccia
Opowieści zawarte w „Dekameronie” nie były oryginalnym pomysłem Boccaccia – większość z nich autor znał w formie ustnych przekazów, popularnych w tamtej epoce. Dla niektórych badacze zdołali ustalić konkretne źródła (np. historia o zaczarowanej gruszy pojawiała się we francuskim poemacie pt.: „Komedia o Lidii”, znanym Boccacciowi).