 |
| Marcello Bacciarelli, Stanisław August Poniatowski |
„Monitor” został założony w marcu 1765 roku przez Ignacego Krasickiego, Adama Kazimierza Czartoryskiego i Franciszka Bohomolca, przy finansowym i moralnym wsparciu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Czasopismo służyło propagowaniu idei obozu reformatorskiego. Wydawano je w latach 1765-1785 w drukarni królewskiej.
Oparty na angielskim pierwowzorze („The Spectator”), Monitor redagowany był w duchu racjonalizmu i tolerancji religijnej. Poruszano w nim aktualne tematy związane z życiem społecznym, politycznym i kulturalnym. Celem pisma była poprawa obyczajów społeczeństwa. Do najczęściej krytykowanych zachowań należały: pijaństwo, gra w karty, próżniactwo, fanatyzm religijny, częste i bezsensowne pojedynki, pieniactwo, okrucieństwo wobec chłopów, bezkrytyczna moda na cudzoziemszczyznę oraz tzw. modnisiostwo. W ten sposób „Monitor” utrwalił negatywny obraz epoki saskiej i sarmatyzmu. Jednocześnie starano się propagować nowy wzór osobowy – oświeconego szlachcica, wykształconego, zaangażowanego, świadomie dbającego o dobro swojego kraju.
Publicyści „Monitora” pisząc o problemach gospodarczych i politycznych, stawali w obronie niższych stanów, szczególnie chłopów. Propagując reformatorskie hasła i krytykując polską obyczajowość, starali się być bardzo ostrożni i delikatni, by nie zrażać odbiorców.
Do grona autorów „Monitora” zaliczali się najwybitniejsi pisarze tej epoki: I. Krasicki, F. Bohomolec, A. Naruszewicz, S. Konarski. Publikowano na ogół krótkie teksty opiniotwórcze, głównie eseje i felietony, a także reportaże, listy do redakcji i artykuły. Jednak niewiele tekstów było w pełni oryginalnych – zdecydowanie przeważały tłumaczenia i adaptacje artykułów ze „The Spectator”. Z angielskiego pierwowzoru zaczerpnięto także ogólną koncepcję i założenia programowe.
„Monitor”, szczególnie w latach 1765-1767, kiedy redaktorem był Ignacy Krasicki, pełnił funkcję organu oświeceniowej reformy państwa. Podobnie w latach 1773-1775, pod redakcją Wawrzyńca Mitzlera, pismo miało charakter przede wszystkim polityczny i zdecydowanie wspierało stronnictwo reformatorskie. Zdecydowanie największą rolę pismo odgrywało w pierwszych trzech latach swojego istnienia.