Czasopiśmiennictwo oświecenia - charakterystyka

W oświeceniu nastąpił gwałtowny rozwój czasopiśmiennictwa, wiązało się to z upowszechnieniem druku, obniżeniem kosztów wydawniczych oraz podniesieniem się poziomu edukacji. Coraz większe grono odbiorców było zainteresowane bieżącymi informacjami.
    
Pierwszym czasopismem naukowym wydawanym w Europie był paryski „Journal des Savants”. Pismo ukazywało się od 1665 roku pod redakcją Denisa de Sallo. Miało ono ogromne znaczenie dla rozwoju prasy nie tylko we Francji.
    
Na „Journal de Savants” wzorowały się „Acta Eruditrorum”, pierwsze na ziemiach niemieckich pismo naukowe. Ukazywały się one w Lipsku w latach 1682 – 1782 w języku łacińskim.  
    
W Anglii w 1771 roku zaczęto wydawać „The Spectator”, pismo promujące poglądy stronnictwa wigów. Pomysłodawcami i autorami byli R. Steele i J. Addison, piszący głównie na tematy społeczne i naukowe. Brytyjskie czasopismo zapoczątkowało nową erę w rozwoju prasy, nadało jej charakter opiniotwórczy. Wydawane wcześniej gazety nie miały ambicji przekonywania i propagowania jakichś idei, ograniczały się do funkcji czysto informacyjnej.
    
Początki polskiej prasy sięgają drugiej połowy XVII wieku, kiedy to powstał „Merkuriusz Polski”, jeden z pierwszych periodyków na świecie. Niestety ukazywał się od stycznia do lipca 1661 roku, a po jego zamknięciu na wiele lat zaprzestano wydawania czasopism w Polsce.
    
Złą passę przerwał Jan Dawid Cenkier, założyciel „Poczty Królewieckiej” tygodnika, który ukazywał się w  Królewcu w latach 1718 – 1729.
    
Rozwój prasy w XVIII wieku nastąpił głównie za sprawą zakonów pijarów i jezuitów. Pijarzy wydawali „Nowiny Polskie” do 1729 roku, kiedy to ów przywilej przejęli jezuici i zmienili tytuł na „Kurier Polski”. Zdecydowaną większość publikacji stanowiły przekłady z zagranicznych pism, oryginalne teksty polskie należały do mniejszości.
    
Odrębną kategorię stanowiły tzw. czasopisma „uczone”, należały do nich m.in. dwumiesięcznik „Warschauer Bibliothek” oraz kwartalnik  „Acta Litteraria” wydawane przez przybyłego do Polski z Lipska, Mitzlera de Kolofa. One również zawierały wiele przedruków, nawiązując do najpopularniejszych wówczas pism w Europie, takich jak paryski „Journal des Savants” czy lipski „Acta Eruditrum”. Od 1758 roku również za sprawą de Kolofa zaczęły się ukazywać „Nowe Wiadomości Ekonomiczne i Uczone, albo Magazyn Wszystkich nauk do Szczęśliwego Życia Ludzkiego Potrzebnych”. Czasopismo o tak wyczerpującym tytule zawierało różnego rodzaju porady rolnicze, medyczne, handlowe i przemysłowe.
    
Dla rozwoju polskiej prasy ogromne znacznie miał „Monitor”. Czasopismo zaczęło się ukazywać w 1765 roku. Jego organizatorem był Ignacy Krasicki. „Monitor” posiadał stały zespół redakcyjny (Bohomolec, Czartoryski, Minasowicz) oraz jasno wytyczony program społeczny, polityczny i kulturalny. Celem pisma było propagowanie oświeceniowych idei, piętnowanie wad narodowych, wychowywanie i edukowanie czytelników. Wydawcy wyraźnie wzorowali się na „Spectatorze”, publikując wiele przedruków z angielskiego pierwowzoru, czerpiąc z niego inspirację i naśladując formę wypowiedzi. Autorzy „Monitora” prezentowali nowoczesny styl publicystyczny, unikali kwiecistych alegorii charakterystycznych dla sarmackiej tradycji wypowiedzi, na rzecz konkretnego, jasnego i zwięzłego wywodu opartego na racjonalnych argumentach.
    
Drugim obok „Monitora” ważnym wydawnictwem były „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne” kojarzone z „obiadami czwartkowymi”, ponieważ popierały królewską politykę, często zamieszczając panegiryki na jego cześć. Pismo było wydawane w latach 1770 – 1777, na jego czele najpierw stał Jan Albertrandi a później Adam Naruszewicz, publikowali tam także: Krasicki, Kniaźnin, Zabłocki, Węgierski.
    
W drugiej połowie XVIII wieku następował dalszy rozwój czasopiśmiennictwa w Polsce. Ważnym tytułem tego okresu jest „Gazeta Warszawska” wydawana od 1774 roku przez Stefana Łuskinię.