Marcin Kozera – streszczenie

Akcja opowiadania toczy się w Londynie w ubogiej fabrycznej dzielnicy, w której centrum – przy Charles Square – w tzw. Domu Polskim odbywają się lekcje języka dla dzieci polskich emigrantów. Stolarz Mateusz Kozera przyprowadza do szkółki swojego dwunastoletniego syna, Marcina, po trzydziestu latach spędzonych w Anglii pragnie bowiem powrócić do rodzinnego Strzałkowa z chłopcem nieumiejącym wypowiedzieć po polsku niemal ani jednego słowa. Marcin okazuje się pojętnym, choć niezbyt pilnym uczniem, a bardziej od zgłębiania języka przodków zajmują go rozmaite psoty.

Pewnego dnia Marcin zabiera na wycieczkę nad Tamizę szczególnie lubianą koleżankę z Domu Polskiego, Krysię. Chłopiec z dumą oprowadza dziewczynkę po najważniejszych zabytkach starego Londynu, jednak pod wpływem uwagi Krysi, iż wszyscy lubią chwalić się „swoim”, Marcin uświadamia sobie, że te wszystkie wspaniałości nie należą do niego, bo jego przodkowie nie posiadali udziału w ich wznoszeniu i obronie przez rozmaitymi wrogami. Bohater początkowo ma ochotę podzielić się tą refleksją z nauczycielką, ze względu na za słabe opanowanie języka polskiego zostaje jednak wykluczony z przygotowań do jasełek, w złości opowiada więc o londyńskich wspaniałościach jako „swoich”.

Niebawem zaczynają się wielkie przygotowania do przedstawienia, które Marcin obserwuje tęsknie z boku. Pani nauczycielka postanawia w końcu dać mu szansę, tym bardziej, że brakuje aktora do roli żołnierza – postaci usuniętej przez rosyjskich cenzorów z książek wydawanych w Polsce. W trakcie ostatnich przymiarek przed jasełkami chłopiec zwierza się nauczycielce, iż nie wie, kim tak naprawdę jest – Polakiem czy Anglikiem; opiekunka radzi mu wtedy, aby był dzielnym człowiekiem, a wtedy prędzej czy później sam dojdzie do tego, kim jest.

Nastaje wreszcie dzień wystawienia jasełek. W jednej z końcowych scen pojawia się Marcin, zamiast jednak tańczyć mazurka, jak w scenariuszu, stoi jedynie sztywno, zapomniawszy nagle wszystkiego, czego przez ostatnie miesiące nauczył się z mowy przodków. Chłopiec wpada w histerię, uspokaja się jednak pod czułym, rozumiejącym okiem nauczycielki. Kiedy są już w domu, zmartwiony zachowaniem Marcina ojciec próbuje uśpić go prostą kołysanką, nuconą kiedyś przez jego matkę.

Niedługo później Marcin bierze udział w lekcji geografii w angielskiej szkole. Kiedy nauczyciel, pokazując Środkową Europę, stwierdza, iż był tu kiedyś kraj zwany Polską, ale już go nie ma, chłopiec znajduje w sobie wielką odwagę i głośno odpowiada, że owo nieistniejące na papierze miejsce żyje w sercach takich jak on – marzących o przyszłej potędze ojczyzny Polaków. Na cześć dzielnego chłopca zaskoczony nauczyciel każe pozostałym uczniom wznieść gromki okrzyk i tak oto Marcin dowiaduje się kim tak naprawdę jest.