Książkę Niccolo Machiavellego można uznać za poradnik skutecznego rządzenia. Zdobycie władzy staje się celem nadrzędnym, usprawiedliwiającym nieetyczne postępowanie. Na wstępie autor zaznacza, że jego zamiarem jest spisanie porad dla określonej grupy odbiorców. Podkreśla, że lepiej widzieć rzeczywistość taką jaka jest i przyznać, że motywacje rządzących nie zawsze są czyste i uczciwe niż trwać w ułudzie i kłamstwie. Machiavelli zdaje sobie sprawę z tego, że polityka i etyka od dawna nie idą ze sobą w parze.
Autor pisze o tym, że ludzka natura jest zła, ponieważ człowiek zazwyczaj kieruje się niskimi pobudkami i większości są egoistami. Rządzenie polega na poskramiani złych instynktów swoich poddanych – do tego należy wykorzystywać prawo. Świat rządzony jest przez przypadek, więc ludzkie możliwości działania są z natury ograniczone.
Kolejnym zagadnieniem jakie porusza Niccolo Machiavelli jest właściwe i niewłaściwe posługiwanie się okrucieństwem. Próbuje wyjaśnić na czym polega ta różnica. Dobre posługiwanie się okrucieństwem ma miejsce wtedy, gdy czynimy je w imię zachowania własnej pozycji, dla swojej korzyści. Jest dokonywane jednorazowo.
Okrucieństwa, które są drobne i liczne jest złe, ponieważ nie da się o nim zapomnieć. Powoduje rosnącą frustrację i często prowadzi do utraty władzy. W sprawowaniu rządów należy kierować się zasadą mówiącą, że „gdy krzywdzi się człowieka, należy czynić to w ten sposób, aby nie trzeba było obawiać się zemsty”.
Autor próbuje zdefiniować cechy, którymi powinien odznaczać się skuteczny władca. Oczywistym jest, że człowiek nie może posiadać jedynie dobrych cech, każdy ma jakieś wady i niedoskonałości. Książę winien unikać wad, które mogą spowodować utratę władzy. Są to np. chciwość, zmienność, zniewieściałość czy tchórzliwość i niezdecydowanie. Należy również uważać z hojnością – lepie dysponować cudzymi dobrami. Dobrze jest budzić strach wśród poddanych – miłość jest bowiem interesowna, Ludzie kochają władców dopóki się im powodzi, a kiedy zaczynają się problemy – odwracają się od nich. Jako przykład podaje pisarz starożytnych dowódców - Hannibala i Scypiona.
Do utrzymania władzy można wykorzystywać dwa sposoby walki: prawem (po ludzku) lub siłą (na sposób zwierząt). Zawsze nadarzy się taka sytuacja, w której będzie trzeba wykorzystywać zwierzęce metody walki – wówczas przykładny książę powinien brać przykład z lisa i lwa i łączyć w sobie cechy tych dwóch: spryt i przebiegłość lisa oraz siłę i odwagę lwa.
Do tej pory wykształciły się rodzaje rządzenia i sposoby utrzymania władzy:
- we Francji, gdzie rządy sprawują książęta i baronowie
- w Turcji, gdzie rządzi jeden książę
Z tych powodów Turcja jest trudniejsza do zdobycia, ale łatwiejsza do utrzymania, w przeciwieństwie do Francji. Machiavelli oświadcza, że można zyskać władzę poprzez zbrodnię (tak jak Agatokles Sycylijski), a utrzymać ją dzięki odpowiednim okrucieństwom. Łatwiej jednak utrzymać władzę przy przychylności obywateli, zyskując ją dzięki braku nienawiści z ich strony. Kiedy książę zdobędzie już władzę, powinien uważać na arystokratów, który mogą stanowić dla niego zagrożenie.
Pisarz postuluje o stworzenie dobrego państwa – to zapewnia władcy bezpieczeństwo na tronie. Podstawą dobrego państwa jest wojsko i prawo. Jedno natomiast wynika z drugiego, bowiem bez dobrego wojska nigdy nie osiągnie się dobrego prawa. By prowadzić uczciwe i skuteczne wojny, książę powinien wzorować się na wielkich wodzach historii: Juliuszu Cezarze czy Aleksandrze Wielkim.
 |
| Karta tytułowa wydania "Księcia" z 1550 r. / www.wikipedia.org.pl |