Barok to epoka literacka, która nastąpiła po renesansie. Największy wpływ na sposób myślenia ludzi baroku miała kontrreformacja, czyli ruch wewnątrz Kościoła katolickiego, mający na celu zahamowanie skutków reformacji protestanckiej. Ideolodzy kontrreformacji głosili potrzebę powrotu do dawnych autorytetów i konieczność wzmocnienia władzy kościelnej i królewskiej. Stopniowo ograniczano prawa niekatolików, a w społeczeństwie polskim rosła niechęć do Zachodu i innych kultur. Kultura sarmacka, którą reprezentowała drobna i średnia szlachta, traktowała podejrzliwie wszystko, co było niepolskie i niekatolickie. W baroku ukształtował się także mit Polski jako przedmurza chrześcijaństwa, czyli pierwszej linii obrony Europy przed ekspansją wyznawców islamu (Rzeczpospolita toczyła wtedy wojnę z Turkami). Szlachta w Rzeczpospolitej dążyła do utrzymania swoich przywilejów i swobód obywatelskich. Typowym przedstawicielem polskiego baroku jest narrator „Pamiętników” Jana Chryzostoma Paska.
Ideał życia ziemiańskiego i rodzinnego ładu w „Pamiętnikach”
Narrator utworu uważa Polskę za najlepszy kraj z możliwych. Polska kultura szlachecka jest dla niego ideałem, na którym powinni się wzorować cudzoziemcy. Wiedzie życie ziemianina i zaangażowanego obywatela. Uczestniczy w sejmikach i jest aktywny politycznie. Śledzi bieżące wydarzenia, np. podpisywanie traktatów z Turkami. Ustępstwa wobec innowierców ocenia negatywnie, ponieważ uważa, że chciwy nieprzyjaciel nie zaprzestanie ekspansji na Europę. Narrator „Pamiętników” to gorliwy patriota, który kocha ojczyznę i szanuje polskiego króla. W całym utworze próbuje przedstawić siebie w jak najlepszym świetle. Polaków zmagających się z innowiercami uważa za niezwykle walecznych i wspaniałych ludzi. Czuje się uczestnikiem wielkich wydarzeń i zwycięstw państwa polskiego. Po wielu latach uprawiania żołnierskiego rzemiosła osiadł w dworze ziemiańskim, gdzie postanawia zająć się rolnictwem. Narrator wspomina na przykład, że kłóci się z sąsiadem i wytacza mu procesy sądowe. Najbardziej troszczy się o własny interes i nie waha się dochodzić swoich praw.
Ideał życia ziemiańskiego i rodzinnego ładu w Trylogii Henryka Sienkiewicza
Trylogia Henryka Sienkiewicza przedstawia wyidealizowany obraz ziemiańskiego życia w I Rzeczpospolitej. Sarmaccy szlachcice w jego powieściach odznaczali się honorem, odwagą i dwornością wobec kobiet. Byli patriotami i gorliwymi katolikami. Najważniejsze dla nich wartości, w których obronie stawali, to ojczyzna i rodzina. Jedną z bohaterek „Potopu” jest Aleksandra Billewiczówna, szlachcianka i patriotka. Bohaterka marzy o szczęśliwym ziemiańskim życiu i rodzinnym ładzie, ale chce, żeby jej wybranek wykazał się honorem i poświęceniem dla ojczyzny. Uważa, że aby małżeństwo było dobre, musi być budowane przez ludzi cnotliwych i szlachetnych. Swoje ziemiańskie życie buduje na jasno określonym systemie wartości. Na pierwszym miejscu stawia wiarę i ojczyznę, które ceni wyżej niż osobiste szczęście. Jej szlachetna postawa sprowadza głównego bohatera na właściwą drogę.