 |
| Kopia rzymskiej rzeźby Cycerona dłuta Berthela Thorvaldsena |
Biografia
Cyceron to słynny rzymski mówca, który żył w latach 106 – 43 p. n. e. Urodził się w Arpinum, pochodził z zamożnej rodziny, która zapewniła mu wszechstronne wykształcenie. Od młodości bliska mu była filozofia stoicyzmu, inspirował się między innymi Diodotosem. Przez krótki okres służył w wojsku, potem natomiast studiował retorykę i prawo. Miał okazję słuchać oracji najwybitniejszych mówców swojej epoki: Marka Antoniusza i Lucjusza Krasusa. Podróżował po Azji Mniejszej i Grecji, gdzie spotkał między innymi słynnych epikurejczyków: Zenona i Faidrosa. Na Rodos, u Apolloniosa Molona zapoznał się z tak zwanym attyckim stylem oratorskim, który stał się mu najbliższy.
Ambicją Cycerona była działalność polityczna, w Rzymie awansował do urzędu konsula. Za jego kadencji miał miejsce słynny spisek Katyliny. Za czasów I triumwiratu Cyceron został wygnany z Rzymu za wykonanie wyroku śmierci na spiskowcach. Udał się wówczas do Tessalonik, a potem do Dyrrachium, jednak w 57 r. p. n. e. powrócił do Wiecznego Miasta. Cyceron został namiestnikiem prowincji Cylicji w Azji Mniejszej. Niefortunnie opowiedział się po stronie Pompejusza w trakcie wojny domowej z Cezarem. Jednak po klęsce wodza udało mu się wrócić do łask władcy Italii.
Mówca nie miał udanego życia rodzinnego. Rozwiódł się bowiem z żoną Terencją, nie udało się również jego drugie małżeństwo z Publilią, a ponadto zmarła mu córka Tullia.
Przez całe życie Cyceron był zwolennikiem ideałów republikańskich i po śmierci Juliusza Cezara stworzył słynne „Filipiki” – 14 mów wysławiających republikę. Poparł w nich Oktawiana Augusta, natomiast krytykował działalność Marka Antoniusza. Taką postawę przypłacił śmiercią. Po zawarciu II triumwiratu Oktawian zgodził się, żeby siepacze Antoniusza zamordowali Cycerona. Został zabity w 43 r. p. n. e.
Twórczość
Mowy
Cyceron pozostawił po sobie wielkie dzieło. Składają się na niego mowy oratorskie – obrończe i oskarżycielskie, a także przemówienia polityczne. Najsłynniejsze z nich to „Cztery mowy przeciwko Katylinie”, pochodzące z okresu, w którym Cyceron sprawował urząd konsula. Ważnymi dziełami oratorskimi czasu wygnania były mowy dziękczynne, np. „Mowa dziękczynna do senatu”. Z kolei w czasie dyktatury Cezara orator tworzył mowy obrończe zwolenników Pompejusza. Najważniejszym dziełem są jednak „Filipiki”, które wygłosił jako przywódca senatu, a które stanowiły rozpaczliwą próbę obrony republiki przed dyktatorskimi zapędami Marka Antoniusza.
Prace teoretyczne z zakresu retoryki
Cyceron był również autorem doniosłych prac z dziedziny teorii retoryki. Najistotniejsze dzieła to „De oratore” („O mówcy”) z 55 r. p. n. e. oraz „Orator” („Mówca”) z 46 r. p. n. e. i „Topica” („Topiki”). Ponadto napisał również: „Podziały retoryczne”, „O doskonałym mówcy”, „Brutus, czyli o sławnych mówcach”. „De Oratore” to dzieło wzorowane na dialogach Platona, podzielone na trzy księgi. Najważniejszymi adwersarzami są w nim Antoniusz i Krassus. Można tu znaleźć szczegółowy wykład pięciu działów retoryki: inventio, dispositio, elocutio, memoria i actio. „Orator” to z koeli dzieło napisane w formie eseju, w którym Cyceron określa cechy dobrego mówcy. Najważniejszym wyznacznikiem oratora jest, według autora, umiejętność sprawnego operowania trzema retorycznymi stylami: wysokim, średnim i niskim.
Dzieła filozoficzne
Cyceron nie był związany z żadnym konkretnym światopoglądem filozoficznym, jednak jego myśl jest najbliższa stoicyzmowi. Mówca krytykował natomiast kierunki propagujące hedonizm i polityczną obojętność, jak np. epikureizm. Jego ważnym dziełem w tym zakresie był tekst: „De republica” („O rzeczypospolitej), w którym Cyceron wyraził pochwałę mieszanego ustroju państwa (połączenie monarchii, oligarchii i demokracji). Inny traktat filozoficzny to dzieło „De legibus” („O prawach”). Według autora prawo ma charakter obiektywny, pochodzi bowiem od bogów i jest zgodne z racjami rozumu.
Wśród filozoficznych tekstów Cycerona można również wymienić „Paradoksy stoickie”, „Akademiki” (dotyczące teorii poznania). Z kolei kwestii etycznych dotyczył traktat „O najwyższym dobru i złu”, gdzie dał on wyraz przekonaniu, że głównym powołaniem człowieka jest realizacja jego wszystkich możliwości. W „Rozmowach tuskulańskich” pojawia się zaś kwestia szczęścia pomimo przeciwności losu. Ważnym dziełem z zakresu etyki jest także dialog „O powinnościach”. Inne teksty filozoficzne to: „O naturze bogów”, „O wróżbiarstwie”, „O przeznaczeniu”.
Listy
Ostatnim ważną dziedzinę twórczości Cycerona stanowią listy, które traktuje się jako dokument epoki. Zachowało się około tysiąca listów mówcy zgromadzonych w czterech zbiorach: „Listy do znajomych”, „Listy do Attyka”, „Listy do brata Kwintusa”, „Listy do Marka Brutusa”.
Jak zaznacza Stanisław Stabryła:
Dzieła jego [Cycerona] odznaczające się nie tylko absolutnym mistrzostwem stylistycznym i językowym, są także nieprzebranym bogactwem myśli i idei, z których wiele wywarło trwały wpływ na kulturę europejską.