Zanieczyszczenie wód to wprowadzane do wody substancje nieorganiczne, organiczne, radioaktywne oraz ciepło (np. wody chłodzące z elektrowni cieplnych, charakteryzujące się niedoborem tlenu), powodujące niekorzystne zmiany właściwości fizycznych, chemicznych i bakteriologicznych wody. Przyczyniają się one do śmierci organizmów wodnych, zmian ekosystemów wodnych oraz ograniczają lub uniemożliwiają wykorzystywanie wody do picia i celów gospodarczych.
Najwięcej zanieczyszczeń trafia do wód ze ściekami (komunalne i przemysłowe – do mórz dostają się z rzekami) oraz na skutek spłukiwania nawozów i środków ochrony roślin z pól. W przypadku mórz i oceanów największymi niebezpieczeństwami są obecnie: wycieki ropy naftowej z tankowców i platform wiertniczych oraz unoszące się w wodzie odpady z tworzyw sztucznych (plastikowe) dostarczane przez rzeki i spłukiwane z plaż. Odpady plastikowe są niebezpieczne dla zwierząt. Mogą się one w nie zaplątać i utonąć. Połknięte przez organizmy morskie, mogą zatykać ich przewody pokarmowe powodując śmierć głodową. Wody stojące (jeziora i zamknięte morza, np. Bałtyk) zagrożone są też eutrofizacją, czyli nadmiernym użyźnieniem. Niebezpieczne są też ścieki z kopalni. Pod koniec stycznia 2000 roku z rumuńskiej kopalni złota w Baia Mare miał miejsce wyciek cyjanków i metali ciężkich do rzeki Somesz i dalej do Cisy i Dunaju. Praktycznie wzystkie organizmy żywe w rzece Cisa zginęły w następstwie tego wycieku. Przyroda zaczęła się odradzać dopiero po dwóch latach od katastrofy.
Do szczególnie niebezpiecznych zanieczyszczeń wody należą:
- pestycydy (środki chwastobójcze i owadobójcze) – np. stosowany dawniej DDT i produkty jego rozpadu,
- węglowodory ropopochodne,
- fenole,
- rakotwórcze polichlorowane bifenyle (PCB) wykorzystywane w przeszłości m.in. jako płyny dielektryczne w transformatorach i materiały izolacyjne w kondensatorach,
- substancje powierzchniowo czynne (zawarte m.in. w detergentach),
- metale ciężkie (ołów, miedź, chrom, kadm, cynk, rtęć).
 |
| Kamilo Beach na Hawajach; źródło: wikipedia.org |
Niektóre z tych substancji (m.in. DDT i pochodne, PCB, metale ciężkie) kumulują się w tkankach organizmów znajdujących się na najwyższych stopniach drabiny pokarmowej (drapieżcy, np. tuńczyki oraz ptaki i ssaki morskie), powodując niekorzystne zmiany genetyczne.
Z punktu widzenia spożycia wody (woda pitna) istotne są też zanieczyszczenia bakteriologiczne, m.in. obecność bakterii kałowych (np. pałeczek okrężnicy – Escherichia coli).
Stopień zanieczyszczenia wód określa się za pomocą różnych wskaźników, przede wszystkim w oparciu o przekroczenie lub nie norm stężeń substancji rozpuszczonych w wodzie (w miligramach na 1 dm³ wody). Jednym z najważniejszych wskaźników zanieczyszczenia wód powierzchniowych jest też stężenie rozpuszczonego tlenu. Maksymalnie przyjmuje one wartość 8,9 mg/dm3. Spadek stężenia poniżej 4 mg/dm3 powoduje śmierć wielu organizmów wodnych. Ocena przydatności wód powierzchniowych (rzecznych i jeziornych) i podziemnych do spożycia i wykorzystania gospodarczego oceniana jest przez przydzielenie jej określonej klasy.
Eutrofizacja to wzbogacanie zbiorników wodnych w substancje pokarmowe (gł. azot i fosfor). Pochodzą one z powietrza (azot wymywany przez opady), z hodowli (gnojowica), spływają z pól (nawozy azotowe) i ze ścieków komunalnych (fosfor z detergentów). Prowadzą do zakwitów glonów i sinic, które wydzielają toksyny, spadku przejrzystości wody, spadku zawartości tlenu oraz pojawieniu się trującego siarkowodoru przy dnie zbiorników (np. pustynie siarkowodorowe w Bałtyku). W efekcie prowadzi to zmiany składu gatunkowego ekosystemów wodnych i zaniku wielu cennych gatunków, np. ryb łososiowych.
Wycieki ropy naftowej do oceanu, skażające wodę i wybrzeże powodowane są najczęściej przez zatonięcie tankowców przewożących ropę lub awarię platform wydobywczych.
 |
| Wyciek ropy naftowej u wybrzeży Brytanii po zatonięciu tankowca MT Amoco Cadiz (1987); źródło: wikipedia.org |
W 1991 roku wojska irackie po wycofujące się z zajętego Kuwejtu wypuściły do Zatoki Perskiej ponad 10 mln baryłek ropy. W roku 1980 po wybuchu na badawczej platformie wydobywczej Ixtoc do zatoki Meksykańskiej wypłynęło około 3 mln baryłek roku. Prawie 5 mln baryłek ropy dostało się do Zat. Meksykańskiej po wybuchu podmorskiej platformy wiertniczej należącej do koncernu BP – Deepwater Horizon w 2010 r.. Do silnego zanieczyszczenia wód powierzchniowych oceanu i wybrzeży doszło też po zatonięciu tankowca Prestige u wybrzeży hiszpańskiej Galisji w 2002 roku, tankowca Exxon Valdez w 1989 roku u wybrzeży południowej Alaski, tankowca Amoco cadiz w 1979 r. u wybrzeży Bretanii we Francji i wielu innych. Ropa rozlewając się po wodzie pokrywa pióra i futra ptaków i ssaków wodnych. Jako, że jest toksyczna, zwierzęta te bez pomocy ludzi giną. Plama ropy powoduje też brak światła i niedotlenienie wód morskich i ginięcie ryb i innych organizmów, co powoduje kryzys gospodarki rybackiej na akwenach dotkniętych wyciekiem ropy. Ponadto wyciek ropy dotyka też turystyki, gdyż ropa pokrywa brzeg odstraszając turystów. Akcja usuwania ropy z plaż i wody jest droga i długotrwała.