Wody podziemne to woda występująca w podłożu – w skałach skorupy ziemskiej i w pokrywie glebowej, przemieszczająca się w nich pod wpływem siły ciężkości i różnic ciśnienia hydrostatycznego. Pochodzi przede wszystkim z wsiąkania (infiltracji) wody opadowej i w mniejszym stopniu z kondensacji z pary wodnej, z magmy (woda juwenilna) oraz z przeszłych epok geologicznych (woda reliktowa).
Woda wsiąkająca w podłoże gromadzi się nad skałami trudno przepuszczalnymi. W ten sposób tworzy się warstwa wodonośna wypełniona wodą. Jej górna powierzchnia to zwierciadło wody gruntowej. Zwierciadło wody gruntowej nawiązuje do rzeźby powierzchni terenu lub do utworów geologicznych (zwierciadło napięte pod warstwą nieprzepuszczalną). Nad zwierciadłem swobodnym występuje warstwa napowietrzenia – aeracji, poniżej warstwa nasycenie – saturacji. Woda podziemna występująca na głębokości nie większej niż kilkanaście cm i zależna od warunków meteorologicznych nosi nazwę wody przypowierzchniowej (zaskórnej). Nieco głębiej w warstwie saturacji pod warstwą aeracji występuje woda gruntowa, zasilana z powierzchni przez infiltracje wód opadowych lub roztopowych. Pod utworami nieprzepuszczalnymi (1 warstwa lub wiele ich kompleksów) znajduje się woda wgłębna (zasilana przez infiltrację w oknach hydrogeologicznych) i woda głębinowa, współcześnie nie podlegająca zasilaniu z powierzchni ziemi.
Wody wgłębne lub głębinowe znajdujące się w warstwach wodonośnych w nieckowatych strukturach geologicznych i znajdujące się pod ciśnieniem hydrostatycznym (wynika z różnicy wysokości napiętego zwierciadła wód podziemnych pod warstwą nieprzepuszczalną i wysokości zwierciadła swobodnego w obszarze zasilania – infiltracji zbiornika wód podziemnych) nazywamy wodami artezyjskimi. Jeśli przewiercilibyśmy warstwę nieprzepuszczalną, wówczas wody artezyjskie (naporowe) wypłynęłyby przez odwiert na powierzchnię ziemi. Jeśliby jej zwierciadło podniosłoby się w odwiercie nie osiągając jednak poziomu ziemi, wówczas mówimy o wodach subartezyjskich.
 |
| Schemat niecki artezyjskiej; autor: A.J. Fijałkowski, MesserWoland (2006), źródło: wikipedia.org; 1. Warstwa wodonośna 2. Warstwa nieprzepuszczalna 3. Obszar zasilania 4. Studnia artezyjska 5. Poziom równowagi hydrostatycznej (linia ciśnień piezometrycznych - zwierciadło piezometryczne) 6. Studnia subartezyjska 7. Źródło artezyjskie |
Naturalny, samoistny, skoncentrowany wypływ wody podziemnej na powierzchnię ziemi nazywamy źródłem. Występuje ono w miejscu nacięcia zwierciadła wody podziemnej przez powierzchnię terenu lub (w obszarach krasowych) w miejscu wylotu podziemnych korytarzy (wywierzysko – źródło krasowe). Jeśli w wodzie tej w każdym litrze rozpuszczony jest więcej niż 1 gram składników mineralnych mówimy o źródłach mineralnych. Jeśli ich temperatura jest wyższa niż 20°C mówimy o źródłach termalnych. Zarówno źródła mineralne jak i źródła termalne są podstawą rozwoju uzdrowisk.