Somalia (formalnie Federalna Republika Somalii)
TERYTORIUM I LUDNOŚĆ PAŃSTWA
Powierzchnia (formalnie – stan sprzed 1991 roku): 637,6 tys. km2 (18. pod względem wielkości państwo Afryki), obecnie podzielone na de facto niezależne części, które w różnych okresach w różnym stopniu uznawały zwierzchnictwo rządu centralnego,
terytorium i granice państwa wynikają ze zjednoczenia europejskich kolonii (Somali Brytyjskiego i Somali Włoskiego, Somali Francuskie stało się dzisiejszym Dżibuti) w 1961 roku (Somali Włoskie od 1941 roku było pod okupacją brytyjską, później jako terytorium powiernicze ONZ).
Liczba ludności (2010 r.): około 9,36 mln ludzi (z tego około 1,5 mln w stolicy Mogadiszu i w jego zespole miejskim).
Gęstość zaludnienia: średnio 15 osób/km2, skupiona głównie w miastach i na terenach rolniczych południa kraju i Somalilandu.
Kraj charakteryzuje wysoki dodatni przyrost naturalny (2010 r. wg CIA Factbook): +28,0‰ – jeden z najwyższych na świecie. Równocześnie wiele osób z Somalii emigruje (w 2012 szacunkowo ponad 100 tys. osób), próbując dotrzeć (zwykle nielegalnie) do Europy i innych państw wysoko rozwiniętych. Średni oczekiwany czas życia w momencie urodzin to tylko 50 lat. Wynika to m.in. z bardzo dużej umieralności dzieci w wieku poniżej 1 roku – wynosi ona 102 dzieci na 1000 urodzeń (w Polsce tylko ok. 6,3 dzieci/1000 urodzeń).
W miastach mieszka ok. 37% ludności kraju (więcej niż np. w sąsiedniej Etiopii); wynika to m.in. z tego, że w miastach schroniła się część ofiar suszy i wojny domowej.
Główna grupa etniczna w Somalii to Somalijczycy (98% ludności kraju), naród posługujący się językiem z rodziny języków kuszyckich. Dzieli się on na kilka grup rodowych (Issak, Darod, Dir, Hawija, Digil, Rahanwejn) i dzisiejsza wojna domowa rywalizacja w dużym stopniu nawiązuje do tych różnic (cztery pierwsze grupy to koczowniczy pasterze, o wyższym statusie niż pozostałe 2 grupy rolników). Wielu Somalijczyków żyje też w sąsiedniej Etiopii w Ogadenie (ponad 5 mln). Zamieszkiwali oni w przeszłości somalijskie sułtanaty (Ifat, Adal i wreszcie Harar, który pod koniec XIX wieku został podbity przez cesarza Etiopii/Abisynii). Jest to przyczyną licznych konfliktów somalijsko-etiopskich. Również w Kenii żyje liczne mniejszość somalijska (ok. 2,5 mln osób).
Obecnie wojna i susza zwiększyła liczbę uchodźców – w 2013 roku był w Somalii ponad 1 mln uchodźców wewnętrznych (uciekli do miast i regionów nie dotkniętych suszą i walkami). Prawie pół miliona Somalijczyków przebywało w obozach dla uchodźców w Kenii, blisko granicy z Somalią i około 235 tys. w Etiopii.
Większość mieszkańców Somalii to sunniccy muzułmanie. Wśród grup zbrojnych walczących o wpływy z w Somalii większość to organizacje islamskie – nawołujące do świętej wojny.
ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE
Somalia ma długą, chociaż mało urozmaiconą linię brzegową – jej teryturium przylega do Oceanu Indyjskiego i Zatoki Adeńskiej.
Terytorium jest częściowo nizinne, częściowo zaś wyżynne (bardziej w północnej części kraju). Najwyższe góry występują na północy kraju. Jest to pasmo Cal Madow, z najwyższym szczytem Shimbiris (wysokość 2 40 m n.p.m.).
Klimat Somalii jest suchy i półsuchy i gorący. Maksymalne temperatury przekraczają 38°C w Berberze na północy kraju i 32°C w stolicy Mogadiszu na południu.
Opady w centralnej i północno-wschodniej części kraju nie przekraczają 300 mm rocznie. Na południu są wyższe – w Mogadiszu wynoszą ok. 430 mm rocznie i wwiąż się głównie z monsunem południowo-zachodnim, wiejącym od kwietnia do czerwca. Wyższe opady występują w górach Cal Madow – do 850 mm rocznie.
Dzięki temu jest to jeden z niewielu obszarów w kraju, w którym występują lasy i zakrzewienia (jałowcowe, bukszpanowe, akacjowe). Problemem jest wycinanie tych drzew (na drewno opałowe) oraz obgryzanie ich liści przez kozy i inne zwierzęta domowe. Pozostała część kraju to półpustynia i pustynia.
Somali ma tylko dwie stałe rzeki, płynące na południu kraju – Uebi Szabeli (1 130 km długości – 130 km w Somalii) i Dżuba.
GOSPODARKA
Pomimo politycznego chaosu w Somalii prowadzone są różne rodzaje działalności gospodarczej. Brak – co prawda – oficjalnych danych, ale amerykańska CIA szacuje, że PKB Somalii wynosił 2009 roku ponad 5,7 mld USD i wzrósł od 1994 roku o ok. 75%. Podstawą prawną kształtującą stosunki ekonomiczne jest prawdopodobnie somalijskie prawo zwyczajowe. W porównaniu z sytuacją przed 1991 rokiem dużo większe znaczenie ma sektor prywatny.
Około 80% mieszkańców Somalii to w dalszym ciągu zajmuje się nomadycznym i półnomadycznym pasterstwem (chów bydła, owiec, kóz i wielbłądów). Sytuację pasterzy pogarszają klęski żywiołowe, zwłaszcza klęska suszy. Susza dotknęła niektóre regiony Rogu Afryki w 2011 roku. Przetrzebiła ona stada i zmusiła wielu pasterzy do przesiedlenia się do miast oraz za granicę (zwłaszcza do Kenii). Dodatkowym źródłem dochodu jest dla pasterzy pozyskiwanie gumy arabskiej i żywic z lasów i suchych zarośli. Właśnie mięso i żywe zwierzęta są głównym produktem eksportowym Somalii (sprzedawanym przede wszystkim do państw Płw. Arabskiego). Są też Somalijczycy największym na świecie sprzedawcą mirry i kadzidła (olibanum).
Duże znaczenie ma też rybołówstwo, korzystające z zasobów rybnych żyznych wód Prądu Somalijskiego. Konserwy rybne są również ważnym produktem eksportu Somalii, podobnie jak banany i węgiel drzewny. Grunty orne zajmują w Somalii tylko około 1,5% powierzchni. Uprawa ziemi dotyczyła w Somalii głównie dolin rzek: Uebi Szabeli i Dżuba. Przed 1991 rokiem uprawiano gównie bawełnę – obecnie obok bananów duże znaczenie mają rośliny żywieniowe: sorgo, kukurydza, sezam, khat (lokalna, lekko narkotyczna używka). Przemysł ma znaczenie głównie lokalny – produkcja detergentów, przetwórstwo żywności, butelkowanie wody, produkcja odzieży, łodzi rybackich itp.
Istnieje kilka prywatnych linii lotniczych, rozwija się telefonia komórkowa i pośrednictwo finansowe (służy przekazywaniu środków finansowych przez emigrantów rodzinom w kraju). Stosowany jest tradycyjny system hawalas – broker działający w Somalii przekazuje środki petentowi na sygnał (poparty znanym obu stronom hasłem) od brokera np. z Londynu lub Dubaju, że krewny przebywający na emigracji wpłacił jakieś środki.
SYTUACJA POLITYCZNA
W 1991 roku obalono dyktatorskie rządy Siad-Barre. Od tej pory walczą ze sobą o włdze grupy zbrojne poszczególnych klanów somalijskich a od końca lat 90.tych XX wieku również ugrupowania islamskie. Szereg terytoriów ogłosiło secesję, nie uznając władz centralnych.
Najtrwalsza jest secesja Somalilandu na północnym zachodzie (powierzchnia 137,6 tys. km2, liczba ludności ok. 3,5 mln, stolica Hargejsa). To terytorium (przed 1961 rokiem Somali Brytyjskie), zdominowane przez grupę klanową Issów/Issak ogłosiło niepodległość w 1991 roku i stworzyło stabilne państwo, nie uznawane jednak przez żaden rząd na świecie.
Inne terytoria, które w przeszłości ogłaszały pomiędzy Somalilandem i Puntlandem secesje, a obecnie formalnie uznają zwierzchność rządu w Mogadiszu to:
- Puntland (w Rogu Afryki – obecnie republika autonomiczna),
- Galmudug (w centrum kraju - obecnie republika autonomiczna),
- Maakhir (pomiędzy Somalilandem i Puntlandem, niezależny 2007-2009, obecnie część Puntlandu),
- Khatumo (pomiędzy Somalilandem i Puntlandem, autonomiczny od 2012 roku),
- Dżubaland (na skrajnym południu – secesja 1998-2001).
Cześć obszarów w centrum i na południu kraju kontrolowane jest przez islamistów.
Początkowo była to umiarkowana Unia Trybunałów Islamskich. W roku 2006 pokonała ona milicje klanowe, ale została pokonana przez armię etiopską, gdyż nawoływała do wojny z Etiopią o Ogaden. Porozumiała się z wspieranym przez Zachód rządem przejściowym. To spowodowało rozłam wśród islamistów i walkę zarówno z umiarkowanymi islamistami, jak i władzom centralnym i klanom przez radykalnych dżihadystów (powiązanych z Al-Kaidą) z ugrupowań Shabaab i Hizbul Islam. Kontrolują oni niektóre obszary w centrum i na południu kraju i odpowiadają za porwania i ataki terrorystyczne (oraz akcje zbrojne w Kenii).
Rząd centralny formalnie kontroluje obecnie większość kraju – wspierają go jednak wojska innych państw regionu, próbujące stabilizować sytuację w Somalii.
Chaos w kraju był powodem pojawienia się somalijskiego piractwa (porywania statków handlowych i uwalniania ich za okup).