O Antarktydzie, jako jedynym nie zamieszkanym kontynencie, rzeczywiście można powiedzieć, że został odkryty przez żeglarzy europejskich. Starożytni kartografowie (Klaudiusz Ptolemeusz w II w. n.e.) i ich średniowieczni i nowożytni następcy umieszczali na mapach wokół bieguna południowego Nieznany Ląd Południowy – Terra Australis Incognita.
Jako element poszukiwania tego legendarnego lądu brytyjski żeglarz James Cook okrążył w latach 1773-1774 ziemię w szerokościach bliskich koła podbiegunowego południowego (najdalej na południe osiągnięto równoleżnik 71°10’ szerokości geograficznej południowej). Udowodnił dzięki temu, że potencjalny kontynent musi leżeć wewnątrz zimnych rejonów podbiegunowych. Jego wyprawa oraz wcześniejsza wyprawa francuska (z 1739 roku), kierowana przez Jean-Baptiste Charles’a Bouvet de Loziere pozwoliły wyznaczyć zasięg antarktycznych lodów pływających. Żeglarze ci odkryli kilka wysp antarktycznych – Georgię Południową i Sandwich Południowy (J. Cook) i wyspę nazwaną później Wyspą Bouveta (J.-B. C. Bouvet).
Pierwszymi ludźmi i zarazem Europejczykami, którzy dotarli do lądu Antarktydy była wyprawa rosyjska dookoła Ziemi w latach 1819-1821. Kierowali nią Fabian Gottlieb von Bellingshausen (pochodził z rodziny Niemców Inflanckich) oraz Michaił Łazariew. W dniu 28 stycznia 1820 roku 2 statki wchodzące w skład wyprawy dotarły do stałego lądu (miejsce to miało współrzędne geograficzne - 69°21′28″ szerokości geograficznej południowej i 2°14′50″ długości geograficznej zachodniej – dzisiejsza Ziemia Królowej Maud). Odkryli też szereg wysp antarktycznych (m.in. Wyspę Piotra I).
W tym samym roku inne fragmenty lądu Antarktydy (głównie okolice Płw. Antarktycznego) zostały odkryte przez brytyjskiego żeglarza Edwarda Bransfielda (30 stycznia 1820 roku dotarł do północnego krańca półwyspu) oraz amerykańskiego łowcę fok i odkrywcę - Nathaniela Palmera (17 listopada 1820 roku również dotarł do Płw. Antarktycznego).
Kolejne wyprawy: brytyjskie Jamesa Weddella (1820-24), Johna Balleny (1838-39 – wyprawę sponsorowali brytyjscy przedsiębiorcy wielorybniczy z firmy Samuel Enderby & Sons) i Jamesa Clarka Rossa (1839-43), francuska Jules’a Daumont d’Urville (1837-40) i amerykańska Charlesa Wilkesa (1838-40) pozwoliły poznać kolejne fragmenty wybrzeża Antarktydy i stworzyć dokładne mapy archipelagów antarktycznych. Wyprawa Rossa zaobserwowała też aktywność wulkaniczna na nowym lądzie (erupcje wulkanu Erebus, nazwanego tak na cześć jednego ze statków wyprawy). Długo jednak odkrytych skrawków lądu nie traktowano jako całości – jako fragmentu jednego kontynentu.
Przez większą część 2 połowy wieku XIX wybrzeża Antarktydy i wysp antarktycznych odwiedzali tylko łowcy fok i wielorybów. Dopiero pod koniec XIX wieku odżyło zainteresowanie tym ostatnim nie poznanym jeszcze w pełni lądem: podjęto po raz pierwszy badania lądu Antarktydy (a nie tylko jego linii brzegowej i położenia lodów szelfowych) i rozpoczęto wyścig do Bieguna Południowego. Wyprawy te poza znaczeniem naukowym wzmacniały też poczucie dumy narodowej wśród współziomków uczestników wypraw.
W roku 1985 wyprawa norweska dowodzona przez Carstena Borchgewinka wylądowała na Ziemi Wiktorii położonej na wybrzeżu Morzu Rossa, skąd przywiozła wiele próbek porostów i skał antarktycznych. W trakcie kolejnej wyprawy (1899-1900) Borchgrewink jako pierwszy planowo zimował na lądzie Antarktydy.
Nie było to jednak pierwsze zimowanie polarników. To miało miejsce w trakcie wyprawy belgijskiej na statku Belgica w latach 1898-99. Belgica została bowiem uwięziona w lodach Antarktyki. Wśród członków wyprawy kierowanej przez Adriena de Gerlache było 2 Polaków – Henryk Arctowski (geolog, oceanograf i meteorolog) oraz Antoni Bolesław Dobrowolski (asystent-meteorolog).
Inne wyprawy, które w tym czasie badały stały ląd Antarktydy to m.in.: szwedzka wyprawa kierowana przez Nilsa Otto Nordenskjölda (1901-03), niemiecka kierowana przez Ericha von Drygalskiego (1901-03), czy francuska kierowana przez Jean’a-Baptiste Charcot’a (1904-07).
W wyścigu do Bieguna Południowego, który zaczął się wkrótce potem odznaczyło się zwłaszcza 3 polarników:
- Ernest Shackelton (Brytyjczyk) – kierownik trzech ekspedycji w okresie od 1907 do 1922 roku (w trakcie ostatniej wyprawy zmarł na atak serca), w trakcie wyprawy z lat 1907-09 podjął z trzema towarzyszami próbę dotarcia do bieguna, ale zawrócił na wybrzeże docierając do szerokości geograficznej 88°23′S;
- Roald Amundsen (Norweg) – po raz pierwszy pojawił się w Antarktyce na ramach ekspedycji na statku Belgica, w trakcie wyprawy na statku Fram w latach 1910-12 rywalizował z brytyjska wyprawą kierowaną przez Roberta Scotta, zdobył Biegun Południowy 17 grudnia 1911 roku, badał też Arktykę – pokonał Przejście Północno-Zachodnie, zaginął w 1928 roku w trakcie misji ratunkowej w Arktyce w poszukiwaniu członków włoskiej wyprawy sterowcem Italia;
- Robert F. Scott (Brytyjczyk) – kierownik dwóch wypraw antarktycznych: 1901-04 (jego podwładnym był wtedy E. Shackelton, osiągnięto po raz pierwszy Płaskowyż Antarktyczny – stosunkowo płaski wierzch tarczy lodowej, położony na wysokości prawie 3 km n.p.m.) i 1910-13 (17 stycznia 1912 roku dotarł do Bieguna Południowego, uprzedzony przez R. Amundsena, on i jego czterech towarzyszy umarli z wyczerpania, głodu i zimna w trakcie drogi powrotnej, ich ciała odkryła ekspedycja ratunkowa w listopadzie 1912 roku).
Inni członkowie wyprawy E. Shackeltona w latach 1907-09 osiągnęli Południowy Biegun Magnetyczny (australijscy uczestnicy wyprawy – wówczas Australia była dominium brytyjskim, pod kierunkiem geologa Edgewortha Davida. Interesujące były również wyniki analiz próbek geologicznych – wskazywały one, że jeszcze w paleogenie na Antarktydzie występowała roślinność podzwrotnikowa.
Znaczącą postacią w tej tzw. Heroicznej Ery Badań Antarktycznych był również australijski geolog Douglas Mawson, uczestnik wyprawy E. Shackeltona z lat 1907-09 i kierownik wyprawy australijsko-nowozelandzkiej z lat 1911-14.
W okresie międzywojennym duży postęp w badaniach antarktycznych był możliwy dzięki zastosowaniu samolotów w badaniach lądolodu antarktycznego. Największe sukcesy osiągnął w tym zakresie Amerykanin Richard E. Byrd (wyprawa z lat 1928-30). W wyprawie uczestniczyły 3 samoloty, które dzięki zdjęciom lotniczym umożliwiły szczegółowe skartowanie wybrzeży Antarktydy. W dniu 29 listopada 1929 roku miał tez miejsce przelot nad Biegunem Południowym. Duży postęp w badaniach Antarktydy miał miejsce dzięki Międzynarodowemu Rokowi Geofizycznemu (1957/58). W ramach podjętych wówczas badań i eksploracji miała miejsce (1955-58) Commonwealth Ekspedycja Transantarktyczna. Jako pierwsza pokonała ona Antarktydę w poprzek (z użyciem zmodyfikowanych ciągników marki Ferguson), docierając też do Bieguna Południowego (po raz pierwszy od 1912 roku). W wyprawie uczestniczyli Brytyjczycy, Południowi Afrykanie, Australijczycy i Nowozelandczycy. Ekspedycja kierował zdobywca Mount Everest – sir Edmund Hillary.
Również w 1957 roku zostało założonych wiele stacji badawczych. To właśnie na nich skupione są współcześnie badania naukowe w Antarktyce. Większość stacji zlokalizowana jest na wybrzeżu kontynentu i na wyspach antarktycznych (badają m.in. ekosystemy wód wokółantarktycznych i tempo topnienia lodowców i lądolodu). Obecnie działa 39 stacji całorocznych i 41 stacji czynnych latem, należących do 28 państw. Najwięcej stacji całorocznych ma Argentyna (6), Rosja (5), Chile (4) oraz USA i Australia (po 3). Do najważniejszych stacji powstałych wewnątrz kontynentu należą: amerykańska stacja Amundsen-Scott założona na Biegunie Południowym w 1957 roku i rosyjska stacja Wostok, również powstała w 1957 roku. Stacje te - położone na powierzchni lądolodu prowadza m.in. badania rdzeni lodowych wywierconych z lądolodu, będących zapisem zmian środowiska Ziemi w ostatnich kilkuset tysiącach lat.
Polska stacja antarktyczna im. Henryka Arctowskiego, została założona w 1977 roku w Zatoce Admiralicji na Wyspie Króla Jerzego w archipelagu Szetlandów Południowych. W stacji przebywa maksymalnie 40 badaczy. Obsługiwana jest przez Polską Akademię Nauk.
Druga polska stacja – im. A.B. Dobrowolskiego, położona w oazie (obszar pozbawiony lodu) Bungera na wybrzeżu samego kontynentu, została przekazana Polsce przez stone radziecka w 1959 roku. Od wielu lat stacja nie jest jednak wykorzystywana.
W przypadku Arktyki trudno mówić o odkryciu tego obszaru. Była ona bowiem od tysięcy lat zasiedlona przez kultury łowców i koczowniczych hodowców reniferów.
Można – co najwyżej – prześledzić historię poznawania tego obszaru przez Europejczyków.
Pierwszymi, którzy zaczęli penetrować północne szlaki byli Normanowie/Wikingowie. Grupa Normanów z Islandii pod wodzą Eryka Rudego zasiedliła po 892 roku południowo-zachodnie wybrzeża Grenlandii (normańskie osadnictwo utrzymało się tam do XV w.). Inne grupy Normanów eksplorowały przynajmniej od IX w. północno-wschodnie krańce Europy – wybrzeża Płw. Kolskiego, Morza Białego i dorzecze Dwiny Północnej (tzw. Bjarmaland).
Następny etap poznania Arktyki wiązał się z poszukiwaniem północnej drogi do Chin i Indii – tzw. Przejścia Północno-Wschodniego (wokół Eurazji) i Przejścia Północno-Zachodniego (wokół Ameryki) w XVI-XVIII wieku. W związku z zamarzaniem tych akwenów przedsięwzięcia te w owym czasie nie powiodły się. Wyprawy te służyły też poszukiwaniom łowisk morsów i wielorybów.
W początkach eksploracji Przejścia Północno-Wschodniego najważniejsze były holenderskie wyprawy dowodzone przez Willema Barentsa (1594-97). Dwukrotnie dotarł on do archipelagu Nowej Ziemi, gdzie za drugim razem zmuszony był przezimować. Odkrył też archipelag Spitsbergen (w kolejnych wiekach był on bazą wielorybników duńskich, norweskich, angielskich i holenderskich) oraz Wyspę Niedźwiedzią. W uznaniu zasług akwen morski, który badał nazwano Morzem Barentsa.
Dalsze poznanie północnych krańców Eurazji wiąże się głównie z wyprawami rosyjskimi (badacze często podróżowali lądem):
- rosyjski Kozak Siemion Dieżniow w latach 1644-52 eksplorował północno-wschodnie wybrzeże Azji i jako pierwszy opłynął Płw. Czukocka i osiągnął ujście rzeki Anadyr na Kamczatce (na jego cześć najdalej na wschód położony przylądek Kamczatki i Azji nazwano Przyl. Dieżniowa),
- duński żeglarz w służbie Rosji Vitus Bering badał w latach 1725-41 wybrzeża Kamczatki i Alaski – ostatecznie udowodnił, że Azja nie jest połączona z Ameryką,
- w 1742 roku polarnik Siemion Czeluskin dotarł zaprzęgiem na północny kraniec Płw. Tajmyr i Azji, na jego cześć przylądek ten 100 lat temu nazwano jego nazwiskiem,
- Dmitrij i Chariton Łaptiewowie badali w latach 30.tych i 40.tych XVIII wieku wybrzeża Płw. Tajmyr i Płw. Czukocka (na ich pamiątkę morze przybrzeżne, położone na wschód od Płw. Tajmyr nazwano Morzem Łaptiewów),
- 1808-10 badania Wysp Nowosyberyjskiech przez inflanckiego Szweda (poddanego rosyjskiego) Matwieja Giedensztroma i Jakowa Sennikowa.
Równocześnie żeglarze angielscy w poszukiwaniu Przejścia Północno-Zachodniego wokół Ameryki Północnej do Chin badali wybrzeża Grenlandii, Labradoru i wysp Archipelagu Arktycznego:
- Martin Frobisher w latach 1576-78 badał południowe wybrzeża Grenlandii, Cieśn. Hudsona i dotarł do dużej wyspy, nazwanej Ziemią Baffina,
- John Davis w latach 1585-87 odkrył cieśninę oddzielającą Grenlandię od Ziemi Baffina (nazwaną Cieśniną Davisa) oraz badał leżące za nią Morze Baffina, a później północne wybrzeża Labradoru,
- John Hudson w latach 1609-11 dotarł przez Cieśn. Hudsona (oddziela Płw. Labrador od Ziemi Baffina) do Zat. Hudsona i jej południowego krańca – Zat. Jamesa (wcześniej badał wybrzeża Spitsbergenu, Wyspy Niedźwiedziej, Nowej ziemi i dotarł na Morze Karskie),
- William Baffin w latach 16115 i 1616 badał cieśniny oddzielające Grenlandię od Wyspy Ellesmere’a (Cieśn. Smitha), Wyspę Ellesmere’a od wyspy Devon (Cieśn. Jonesa) oraz Devon od Ziemi Baffina (nazwana tak później w uznaniu zasług tego żeglarza) – Cieśn. Lancastera.
W wieku XIX badano Grenlandię oraz pokonano przejścia: Północno-Wschodnie i Północno-Zachodnie. Podjęto też pierwsze próby dotarcia do Bieguna Północnego.
Jeszcze w 1721 roku wznowiona została przez Duńczyków kolonizacja Grenlandii. W latach 1875-1876 brytyjska ekspedycja próbująca dotrzeć do Bieguna Północnego zbadała wybrzeża cieśniny oddzielającej Grenlandię od Wyspy Ellesmere’a (nazwanej Cieśn. Naresa od nazwiska dowódcy ekspedycji), jeden z jej uczestników – Pelham Aldridge dotarł na saniach do północnego krańca Wyspy Ellesmere’a. W 1888-89 Norweg Fritjof Nansen przeszedł w poprzek Grenlandię (ze wschodu na zachód), dowodząc, że wyspa w całości pokryta jest lodem. W latach 1891-1892 ekspedycja amerykańska pod wodzą Roberta Peary’ego zbadała północne krańce Grenlandii. W trakcie kolejnej wyprawy w 1900 roku Peary nazwał przylądek, który uznał za północny kraniec Grenlandii imieniem sponsora wyprawy – amerykańskiego bankier i filantropa – Morrisa K. Jessup.
Północne wybrzeża Rosji badali w pierwszej połowie XIX wieku m.in.: baron Ferdinand Wrangel (na jego cześć największą wyspę na Morzu Wschodniosyberyjskim nazwano później Wyspą Wrangla) oraz hrabia Fiodor Litke.
Pierwszym, który pokonał Przejście Północno-Wschodnie nie był jednak Rosjanin, ale szwedzki polarnik Nils Adolf Erik Nordenskjöld. W latach 1878-79 przepłynął na pokładzie statku Vega wzdłuż północnych wybrzeży Eurazji z zachodu na wschód (powrócił przez Pacyfik, Ocean Indyjski i Kanał Sueski – opływając Eurazję dokoła). Pierwszego pokonania Przejścia Północno-Wschodniego ze wschodu na zachód (z Włądywostoka do Archangielska) dokonał w latach 1913-1915 Rosjanin Borys Wilkicki. Jego wyprawa odkryła też archipelag Ziemia Północna.
Przejście Północno-Zachodnie udało się pokonać znacznie później. W wieku XIX próbowali tego dokonać:
- William E. Parry, który w trakcie 3 wypraw z lat 1819-25 zbadał północne i zachodnie wybrzeża Ziemi Baffina (osiągnął Cieśn. Księcia Regenta) oraz wybrzeża Wysp: Bathurst, Cornwallisa, Melville’a i Somerset,
- John Ross, który śladem Parry’ego opłynął od północy i zachodu Ziemię Baffina i osiągnął Zatokę i Płw. Boothia (nazwał je tan na cześć patrona swojej wyprawy), towarzyszący mu kuzyn James Ross zlokalizował ówczesne położenie Północnego Bieguna Magnetycznego,
- Frederick Beechey, badał w 1826 roku zachodni fragment Przejścia Północno-Zachodniego docierając m.in. do Przyl. Barrow na północnym krańcu Alaski,
- Robert McClure, pokonał Przejście Północno-Zachodnie z zachodu na wschód w latach 1850-54, częściowo na pokładzie statku (uwiązł na trzy zimy w lodach u wybrzeży wyspy Banksa), częściowo na saniach,
Ostatecznie pierwszym, który pokonał Przejście Północno-Zachodnie tylko na pokładzie statku był Norweg Roald Amundsen – 1903-1906, z 6 członkami załogi na pokładzie kutra rybackiego Gjoa.
Wśród wczesnych prób dotarcia do Bieguna Północnego wymienić można dowodzoną przez Williama E. Parry’ego wyprawę z 1827 r. Wyprawa ta, która wyruszyła z północnych wybrzeży Spitsbergenu Zachodniego osiągnęła aż 82°45’N. W 1876 uczestnik wyprawy George’a Naresa – Albert Markham osiągnął na saniach szerokość geograficzną 83°20,5’N.
W latach 1893–1896 próbę dotarcia do Bieguna Północnego na pokładzie dryfującego w lodach arktycznych statku Fram podjął Fritjof Nansen. Statek, pod komendą Otto Sverdrupa dotarł szerokości geograficznej 85°55'N, podczas gdy Nansen i towarzyszący mu Hjalmar Johansen dotarli na saniach do szerokości 86°13’, zaledwie 300 km od Bieguna Północnego.
Bardzo długo za zdobywcę Bieguna Północnego uważany był amerykański wojskowy i polarnik – Robert Edwin Peary. W trakcie wyprawy z lat 1908-1909 po przezimowaniu na północnym krańcu Wyspy Ellesmere’a wyruszył z 5 towarzyszami w kierunku bieguna, który osiągnąć miał 7 kwietnia 1909 roku. Wyczyn Peary’go był kwestionowany przez innych badaczy – analiza jego zapisków wykonana 25 lat temu sugeruje, że prawdopodobnie dotarł on na odległość kilku-kilkudziesięciu kilometrów od bieguna.
Pierwsze pewne osiągnięcie Bieguna Północnego to przelot sterowcem Norge (skonstruowany przez Włocha Umberto Nobile) nad biegunem w 1926 roku. Na pokładzie poza włoską załogą znajdowała się też grupa norweskich polarników z Roaldem Amundsenem na czele oraz sponsor wyprawy – Amerykanin James Ellesworth. Sterowiec wystartował z norweskiego archipelagu Svalbard (Spitsbergen Zachodni) i wylądował na Alasce.
Wśród późniejszych badań Arktyki warto wspomnieć radziecką ekspedycję, kierowaną przez Szmidta z 1937 roku, która przetransportowała drogą lotniczą grupę badaczy w pobliże Bieguna Północnego. Dotarli na biegun, gdzie założyli dryfującą stację badawczą – pierwszą z wielu radzieckich dryfujących stacji badawczych w Arktyce. W roku 1958 pod lodem pokrywającym Biegun Północny przepłynął amerykański podwodny okręt o napędzie atomowym – Nautilus, a w roku 1977 do Bieguna dopłynął radziecki atomowy lodołamacz Arktika.