Tkanka nabłonkowa to najmniej wyspecjalizowana i najstarsza ewolucyjnie tkanka, która rozwija się z trzech lisków zarodkowych (ektodermy, endodermy i mezodermy). Zbudowana jest z jednojądrzastych ściśle do siebie przylegających komórek (między którymi prawie nie występuje substancja międzykomórkowa) położonych na błonie podstawnej (stad nazwa tkanki), czyli bezkomórkowej substancji zawierającej włókna kolagenowe.
Tkanka nabłonkowa nie jest unaczyniona, a substancje odżywcze pobierane są z leżącej pod nią tkanki łącznej właściwej. Nabłonki mają duże zdolności regeneracyjne (podziałowe).
Pomiędzy komórkami nabłonka występują różne rodzaje połączeń międzykomórkowych. Desmosomy i połączenia zwierające mają podobną strukturą – tworzą połączenia zatrzaskowe, które silnie spajają ze sobą komórki. Połączenia komunikacyjne zbudowane są z białkowych kanalików, którymi transportowane są małe jony i cząsteczki rozpuszczalne w wodzie. Połączenia zamykające uszczelniają przestrzenie między komórkami nabłonka, przez co zapobiegają przepływowi substancji.
Głównym kryterium podziału nabłonków jest kształt komórek oraz liczba ich warstw. Komórki mogą być płaskie, sześcienne lub walcowate, a nabłonki tworzy jedną lub wiele warstw komórek.
Rodzaje nabłonków:
1. Nabłonek jednowarstwowy:
• płaski – zbudowany z płaskich, wielościennych komórek o centralnie położonych jądrach; wyściela naczynia krwionośne, pęcherzyki płucne, jamy serca, występuje na powierzchni błon surowiczych, tworzy powłoki ciała bezkręgowców; pełni funkcję ochronną i wyścielającą;
• sześcienny – zbudowany jest z wielobocznych, równościennych komórek o centralnie położonych jądrach; występuje w przewodach wyprowadzających niektórych gruczołów, kanalikach nerki, na przedniej powierzchni soczewki, w uchu środkowym, w oskrzelikach, na powierzchni jajnika, pełni funkcje wydzielniczą, wchłaniającą, transportową i wyścielającą;
• walcowaty – zbudowany jest z wydłużonych (walcowatych) komórek, których jądra położone są blisko błony podstawnej; niektóre komórki nabłonka mogą być zaopatrzone w rzęski (nabłonek jajowodu) lub mikrokosmki (nabłonek jelita); występuje w przewodzie pokarmowym (od żołądka do odbytnicy), wyściela jajowód, macicę i pęcherzyk żółciowy; pełni funkcje wydzielniczą, wchłaniającą, transportową, wyścielającą i lokomotoryczną;
• wielorzędowy (pseudowarstwowy) – zbudowany jest z komórek różniących się wysokością, w których jadra komórkowe położone są na różnych poziomach; występuje w górnych drogach oddechowych, w pęcherzu moczowym, moczowodach, miedniczce nerkowej, pełni funkcję ochronną, wydalniczą i transportującą;
2. Nabłonek wielowarstwowy:
• płaski – zewnętrzną warstwę komórek tworzą komórki płaskie; występuje w naskórku, przegrodzie nosa, podniebieniu twardym (nabłonek rogowaciejący), jamie ustnej, części gardła, przełyku, pochwie (nabłonek nierogowaciejący); pełni funkcje ochronną, okrywającą, wydalniczą;
• sześcienny – zewnętrzną warstwę komórek tworzą komórki sześcienne, występuje w przewodach wyprowadzających niektórych gruczołów, spojówce; pełni funkcję ochronna i wyścielającą;
• walcowaty – zewnętrzną warstwę komórek tworzą komórki walcowate; występuje w przewodach wyprowadzających ślinianek oraz w przewodach łzowych; pełni funkcję ochronna i wyścielającą;
• przejściowy – zbudowany z 3-5 warstw komórek nie mających stałego kształtu, występuje w miedniczce nerkowej, pęcherzu moczowym i w moczowodach, pełni funkcję wchłaniającą i wydalniczą;
 |
| Rodzaje nabłonków: simple squamous - nabłonek jednowarstwowy płaski, simple cuboidal - nabłonek jednowarstwowy sześcienny, simple columnar - nabłonek jednowarstwowy walcowaty, stratified squamous - nabłonek wielowarstwowy płaski, stratified cuboidal - nabłonek wielowarstwowy sześcienny, pseudostratified columnar - nałonek jednowarstwowy wielorzędowy (pseudowarstwowy), transitional - nabłonek przejściowy |
Funkcje nabłonków:
• okrywająca– nabłonki okrywają powierzchnię ciała zwierząt i oddzielają ją od środowiska zewnętrznego przez co chronią je przez urazami mechanicznymi i wnikaniem szkodliwych substancji chemicznych;
• wyścielająca – nabłonki wyścielają wszystkie wewnętrzne narządy jamiste i przewody, tworzą powierzchnię błon surowiczych, przez co chronią narządy wewnętrzne (np. przed urazami mechanicznymi, działaniem enzymów trawiennych)
• transportująca (wchłaniająca) – przez nabłonki przenikają: gazy (w narządach oddechowych O2 i CO2), jony (w kanalikach nerkowych Na+ i K+), związki chemiczne (aminokwasy, cukry proste, kwasy tłuszczowe w jelicie);
• wydzielnicza (gruczołowa) – nabłonki (np. gruczołów) syntezują i wydzielają poza komórki różne substancje chemiczne (hormony, enzymy, śluz);
• wydalnicza – przez nabłonki (nefronów, powłok ciał bezkręgowców) wydzielane są zbędne produkty przemiany materii związków azotowych (mocznik, amoniak, kwas moczowy);
• zmysłowa – nabłonki (np. węchowy nosa, kubków smakowych) odbierające różne bodźce ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego;
• lokomotoryczna (ruchowa) – nabłonki dzięki rzęskom umożliwiają ruch i przemieszczanie się (np. larw bezkręgowców) oraz przesuwanie niepotrzebnych drobin (w tchawicy) czy gamet (w jajowodach i nasieniowodach);