Grupy ludzi funkcjonujących w ramach konkretnego państwa i odróżniające się od pozostałych członków społeczeństwa na jakimś tle, przeważnie kulturowym, językowym, etnicznym, takie jak na przykład mniejszości narodowe lub etniczne muszą przyjąć określoną postawę wobec wspólnoty, w której przyszło im żyć. Postawy te mogą mieć różną formę, najczęściej spotykanymi są asymilacja oraz separatyzm.
Separatyzm
Separatyzm (łac. separatio – oddzielenie) to postawa przejawiająca się w dążeniu do usamodzielnienia się danej grupy, formalnego oddzielenia jej spośród innych wspólnot państwowych lub narodowych. Separatyzm jest często spotykaną postawą wśród mniejszości narodowych bądź etnicznych, które dążą do usamodzielnienia. Przykładem może być separatyzm Kraju Basków w Hiszpanii oraz separatyzm Tybetańczyków w Chinach. Wymienione przykłady są typem separatyzmu narodowościowego, może on być związany nie tylko z chęcią zdobycia odrębności narodowej, ale także z próbą usamodzielnienia się pod względem politycznym, religijnych czy etnicznym.
Asymilacja
Drugą z postaw jest asymilacja. Termin zaczął funkcjonować w użyciu w latach 20. XX wieku w Stanach Zjednoczonych na oznaczenie zjawiska wtapiania w społeczeństwo amerykańskie nowoprzybyłych imigrantów. Pojęcie to jednak posiada wiele definicji w zależności od tego, jaką dziedzinę weźmiemy pod uwagę.
Najprościej można określić asymilację jako: „proces polegający na przyjęciu przez jednostkę i grupę społeczną cech kulturowych charakterystycznych dla dominującej demograficznie i kulturowo społeczności”. Warto zaznaczyć ponadto, iż przebiega on zarówno na płaszczyźnie społecznej, jak i psychicznej, co sprawia, że przystosowanie jest pełne, zmienia się nawet sposób myślenia i wartościowania osoby zasymilowanej. Jednostka porzuca stary system kulturowy i wszelkie przejawy życia z nim związane na rzecz wzorów kulturowych, wartości, norm życia reprezentowanych przez nową wspólnotę i jej kulturę. W przypadku asymilacji zachodzi zjawisko pełnej identyfikacji z kulturą dominującą.
Proces asymilacji zachodzi stopniowo, często na przestrzeni kilku pokoleń. Badacze wymieniają trzy etapy przystosowania się do nowej wspólnoty:
1. akulturację, czyli przejęcie przez jednostkę bądź grupę stanowiącą mniejszość wzorów postępowania i zachowań grupy dominującej;
2. asymilację strukturalną, która polega na wnikaniu członków grupy przystosowującej się w struktury społeczne, gospodarcze, polityczne etc. wspólnoty dominującej;
3. asymilację identyfikacyjną – wytworzenie się i utrwalenie poczucia wspólnoty z grupą dominującą, połączone jednocześnie z brakiem poczucia przynależności do wcześniejszej wspólnoty.
Proces asymilacji może odbywać się dobrowolnie, samoistnie, w sposób naturalny albo poprzez zamierzoną politykę państwa, która polega na przymusowej asymilacji mniejszości, co wiąże się z narzuceniem wartości i norm społeczności dominującej.
Jeśli mówimy o polityce asymilacyjnej państw, mamy wówczas do czynienia z asymilacją narodową, czyli przystosowaniem się i utożsamieniem się jednostki lub grupy (np. grupy etnicznej, narodowej, imigrantów) z obcą sobie wspólnotą narodową. Asymilacja narodowa może także być procesem naturalnym, niewymuszonym. Przykładem takiego zjawiska może być asymilacja ludności żydowskiej w Polsce w okresie międzywojennym XX wieku.
Asymilacja narodowa także posiada określone etapy. Pierwszym z nich jest przyswojenie cech grupy dominującej – przejęcie jej języka, sposobu bycia i zachowania, zwyczajów etc. Natomiast efektem końcowym drugiej fazy (która polega na przejęciu tradycji, ideałów, wierzeń nowego narodu) jest całkowite utożsamienie się i poczucie jedności z nowym narodem.