Wydaje się, że zasadniczym celem postawionym sobie przez Marcela Prousta w powieści W poszukiwaniu straconego czasu, jest pogłębione studium nad świadomością człowieka, jego jaźnią. Główny jej bohater poszukuje sensu życia, odpowiedzi na wiecznie nurtujące go pytania z powodu wielu rozczarowań jakich doświadczył. Decyduje się na napisanie powieści (od dawna marzył o karierze literackiej) i to zdaje się być dla niego zbawcza decyzja. Literatura bowiem pomaga mu odzyskać utracone wspomnienia, a więc czas, który przeminął. Podczas procesu twórczego odkrywa prawdę o tym, że tak naprawdę rzeczywistość tworzy się w pamięci człowieka – dzięki niej człowiek w każdej chwili może określić samego siebie dzięki wspomnieniom, możliwym do przywołania w każdej chwili.
W powieści autor poddaje psychoanalizie wszystkie działania bohaterów. Dochodzi do wniosku, że tytułowy czas przemija tylko pozornie. Tak naprawdę możemy go odnaleźć w każdej chwili i nadać mu zupełnie nowe znaczenie.