Charakterystyka Tartuffe

Molier uczynił głównym bohaterem jednego ze swych najsłynniejszych dzieł – „Świętoszka” – postać wyjątkowo odrażającą w swojej obłudzie, przerysowaną w swoich cechach, a przez to tym boleśniej piętnującą określoną postawę, która w XVII-wiecznej Francji była dosyć powszechną i wpływową, skutecznie zatruwając swoją działalnością życie społeczne i artystyczne współczesnego artyście świata.

Poznajemy Tartuffa na długo przed jego pojawieniem się na scenie z dyskusji prowadzonych przez domowników. Ich relacje dokumentują niepokojący ferment, jaki zasiał w otwartym dotąd i cieszącym się dobrą sławą domu obłudny bigot, cynicznie wzbraniający rodzinie Orgona dotychczasowych rozrywek pod przykrywką dbałości o jej sławę i zbawienie. Pod wpływem Tartuffa zaprzestano urządzania towarzyskich spotkań, które mogłyby zaszkodzić w prowadzonej przez niego systematycznie działalności, jakiej głównym celem było zaskarbienie sobie wyłączności w przyjaźni i przychylności Orgona, potrzebnej obłudnikowi do z góry zaplanowanego przejęcia kontroli nad majątkiem łatwowiernego szlachcica.

W swoich działaniach jawi się Tartuffe jako doskonały strateg, nie uchylając się w dążeniu do swych celów najbardziej przerysowanego komedianctwa. Z relacji Orgona dowiadujemy się, że jego sympatia do Świętoszka stała się efektem regularnych spotkań w kościele, gdzie dla zaskarbienia sobie sympatii pobożnego człowieka Tartuffe z powodzeniem odgrywał sceny gorliwej pobożności leżąc krzyżem przed ołtarzem i gorliwie odmawiając przyjęcia wysokiej jałmużny. Przyjęty zaś do gościnnego domu swego dobroczyńcy szybko poczuł się w nim panem, bez skrupułów korzystając z podsuwanych mu wygód i równie cynicznie zalecając się do żony gospodarza, umiejętnie zamydlając mu przy tym oczy udawaną skromnością i pobożnymi naukami, rozdawanymi na każdym kroku.

O znacznym rozdźwięku pomiędzy słowami i czynami Tartuffa doskonale świadczą relacje Doryny na temat jego dobrego apetytu i skrzętnego korzystania z wygody domowych sprzętów, zestawione z wymaganiem od reszty domowników ascezy i wystrzegania się wszelkich znamion grzechu. Eskalacją wynikającego z tej sytuacji komizmu staje się już samo wkroczenie Tartuffa na scenę i kwestia skierowana do służącego:

        Wawrzyńcze, skończ pacierze, potem pod obrazem
        Złóż moją dyscyplinę z włosienicą razem!
        Odwiedzającym powiedz, że chęci ich próżne,
        Bo idę między więźniów rozdzielać jałmużnę.

Znający Świętoszka już z wcześniejszych relacji czytelnik nie może mieć żadnych wątpliwości co do tego, że nasz bohater z dyscypliny i włosienicy korzysta nader rzadko, niemniej jego zdolności aktorskie skutecznie przekonują o tym Orgona i Panią Pernelle – ludzi pobożnych, a przez to być może podświadomie pragnących wierzyć w istnienie jednostek tak dalece oddanych religijnym rytuałom.

W momencie zdemaskowania niedwuznacznych zamiarów wobec Elmiry Tartuffe – rozumiejąc, że dalsza gra nie ma sensu – objawia się w całej swej podłości i przebiegłości, brutalnie odsłaniając przed Orgonem łatwość, z jaką wystrychął go na dudka i osiągnął swój cel w postaci majątku szlachcica. W finale komedii pozbawiona skrupułów gra szalbierza zostaje ukarana, ale domyślić się można, że w rzeczywistości podobne historie znajdowały inny zgoła epilog – w postaci Tartuffa zgromadził Molier wszystkie najgorsze cechy znanych sobie świętoszków, pragnąc przestrzec ludzi prawych, lecz naiwnych, przed uleganiem wpływom podobnych kreatur, które pod pozorem obrony obyczajów i religii cynicznie realizują własne, niegodziwe nieraz cele.