Informacje ogólne
„Sanatorium pod klepsydrą” to zbiór trzynastu opowiadań, których czas i miejsce akcji mają charakter niedookreślony. Wiadomo, że są to lata dwudziestolecia międzywojennego, na co wskazują niektóre rekwizyty pojawiające się w tekście. Jednocześnie mamy tu do czynienia z czasem mitycznym i baśniowym, a akcja opowiadań rozgrywa się na pograniczu snu i jawy. Bohaterem i jednocześnie narratorem opowiadań jest chłopiec, a jednocześnie emeryt, który musi zmierzyć się ze wspomnieniami z dzieciństwa. Z jednej strony powraca więc do magicznego i kolorowego raju, z drugiej natomiast przypomina sobie dzieje powolnej degradacji własnej rodziny, śmierci ojca i likwidacji prowadzonego przez niego sklepu.
Interpretacja
„Sanatorium pod klepsydrą” to przykład prozy awangardowej, której estetykę określają takie kategorie, jak surrealizm, oniryzm, realizm magiczny i baśniowość. Świat przedstawiony opowiadań ma charakter niejednoznaczny, wydarzenia rozgrywają się niejako na pograniczu jawy i snu. Fakty z dzieciństwa Brunona Schulza zostają tu przetworzone przez kreacyjną wyobraźnię twórcy.
Czasoprzestrzeń ma charakter palimpsestowy, pod powierzchnią zwyczajnych wydarzeń i postaci kryją się bowiem sensy głębsze. W centrum magicznego świata Schulza znajduje się doświadczenie bolesnej inicjacji w naturę świata. Bohater poprzez swoje doświadczenia doznaje kolejnych rozczarowań. Doświadcza przede wszystkim odrzucenia i nierozumienia. Ból i samotność są tu niejako wpisane w ludzką egzystencję. Doświadcza ich bowiem zarówno młody chłopiec, nieszczęśliwie zakochany w pięknej Biance, jak i stary emeryt obserwujący świat z wysokości własnego okna.
Buduje się tu wyraźnie groteskowy obraz świata. Narrator skupia się na bytach zdeformowanych i budzących odrazę, z pasją portretuje niedorozwiniętych umysłowo, kalekich, chorych i starszych ludzi. Świat Schulza staje się więc rzeczywistością w stanie degradacji. Jest ona podszyta nieustannym regresem. Emeryt zamienia się tu w dziecko, a ojciec w kraba, powracając tym samym do pierwotnego świata natury.
Okazuje się jednak, że ów regres ma również cechy pozytywne, jest bowiem powrotem do wielkiego Autentyku, którego nieustannie poszukuje bohater, czegoś, co człowiek posiadał na początku, w dzieciństwie, a co zostało utracone w dojrzałości. Symbolem owego skarbu jest Księga. Staje się ona swoistym archetypem najważniejszych treści. Księga to źródło prawdy, dobra i piękna. To niejako sama zasada bytu, która odsłania się w rzeczywistości mitu i baśni. Poetyzacja języka, a także deformacja świata przedstawionego stanowią zatem narzędzie docierania do księgi, chociaż w każdej odsłonie okazuje się ona jedynie apokryfem.