Geneza, czas i miejsce akcji
„Brzezina” to opowiadanie Jarosława Iwaszkiewicza napisane na początku lat 30., pochodzące z tomu „Panny z Wilka” (1933). Akcja utworu rozgrywa się prawdopodobnie w latach 20. XX wieku, w małej polskiej leśniczówce. W opowiadaniu wspomina się również sanatorium w Davos, gdzie Stanisław leczył się na gruźlicę. Czasoprzestrzeń nie zostaje jednak bliżej określona, dlatego opowiadanie ma sensy uniwersalne.
Interpretacja
„Brzezina” jest opowiadaniem, w którym dochodzi do głosu szczególna metafizyka charakterystyczna Iwaszkiewiczowi, polegająca na tajemniczym związku miłości i śmierci. Stanisław, jeden z bohaterów utworu, odkrywa urok miłosnych uniesień w ostatnich tygodniach swojego życia. Instynkt śmierci niejako potęguje zmysłowe doznania, a nawet je prowokuje. Jednocześnie miłość, która przychodzi zdecydowanie za późno, nadaje losom bohatera wymiar tragiczny.
Owa ciemna, zdecydowanie pesymistyczna tonacja opowiadania odróżnia „Brzezinę” np. od nostalgicznych „Panien z Wilka”. Śmierć jest tu wpisana w odwieczny ład świata i człowiek nie może w żaden sposób jej uniknąć. W historii Stanisława pojawiają się wyraźne akcenty fatalistyczne. Śmierć unosi się nad całym światem „Brzeziny”, niejako odizolowanym od reszty rzeczywistości. To właśnie tutaj, w symbolicznej przestrzeni lasu, a więc swoistego labiryntu, bohaterowie odnajdują prawdę o ludzkiej egzystencji. Jest ona niewątpliwie przepojona smutkiem, samotnością i przemijaniem. Międzyludzkie relacje są niedoskonałe, naznaczone egoizmem i zazdrością.
Jednocześnie śmierć w „Brzezinie” jest nieodłącznie związana z korowodem życia. Pozwala ona bowiem uświadomić sobie urok egzystencji, jak dzieje się w wypadku Bolesława. Odejście brata paradoksalnie wydobywa go z traumy po śmierci żony. Nadchodzi bowiem jego kolej na czerpanie energii z wdzięków pięknej Maliny, a następnie wyjazd z posępnej leśniczówki i życie pełną piersią. Widać tu zatem inspiracje bergsonowskim pojęciem „elan vital” – pędu życiowego, który jest siłą ambiwalentną, niejako stymulowaną przez śmierć.
Bohaterowie
Stanisław – młody, chory na gruźlicę mężczyzna, leczy się w słynnym sanatorium w Davos. Kiedy okazuje się, że nie ma dla niego nadziei, przyjeżdża do leśniczówki brata, by spokojnie umrzeć. Przed śmiercią nawiązuje zmysłowy romans z służącą brata Malwiną.
Bolesław – brat Stasia, leśniczy, wdowiec i ojciec kilkuletnie córki Oli. Żyje w cieniu śmierci żony Basi. Kiedy przyjeżdża brat, popada z nim w konflikt, ponieważ jest zazdrosny o Malwinę. Po śmierci Stasia zostaje kochankiem Malwiny, a potem wyjeżdża z leśniczówki.
Malwina (Malina) – służąca Bolesława, urodziwa, zdrowa dziewczyna o obfitych kobiecych kształtach, wzbudza pożądanie niemal wszystkich mężczyzn. Jednocześnie romansuje z Michałem i Stanisławem, a potem z Bolesławem. Wychodzi za Michała. Jest uosobieniem erotyzmu i macierzyństwa.
Michał – stróż leśniczówki, wesoły, przystojny, dobrze zbudowany mężczyzna, kochanek, a następnie narzeczony Maliny. Bolesław podejrzewa go o romans z jego zmarłą żoną Basią.