Geneza, czas i miejsce akcji
„Panny z Wilka” to opowiadanie napisane przez Jarosława Iwaszkiewicza w okresie XX-lecia międzywojennego. Znalazło się ono w tomie pod tym samym tytułem, wydanym w 1933 roku. Akcja opowiadania rozgrywa się na dwóch płaszczyznach.
Czasem teraźniejszym są lata 20. XX wieku (choć może to być początek lat 30. – mówi się bowiem, że Fela zmarła 10 lat wcześniej na hiszpankę), natomiast wspomnienia głównego bohatera sięgają epoki przed I wojną światową. Główne miejsce akcji to miejscowość Wilko, ponadto Stokroć (gdzie dojrzały już Wiktor jest zarządcą ośrodka dla niewidomych) i Różki (majątek wujostwa Wiktora).
Interpretacja
„Panny z Wilka” to nostalgiczna opowieść o czasie i przemijaniu. Główny bohater, który po kilkunastu latach wraca do dworu w Wilku, próbuje dokonać niemożliwego – niejako odzyskać utraconą młodość. Dwór w Wilku oznacza dla niego sensualne wspomnienie pierwszych erotycznych uniesień i fascynacji mieszkającymi tam kobietami. Okazuje się jednak, że jest to przedsięwzięcie z góry skazane na klęskę. Czas poczynił bowiem nieodwracalne zmiany nie tylko w otoczeniu i wyglądzie jego samego i uwielbianych młodych panien, ale także w łączących ich niegdyś relacjach. Nie ma już powrotu do tego, co było, ponieważ wszyscy bohaterowie są już zupełnie innymi ludźmi.
Ta sentymentalna podróż Wiktora przypomina proustowskie „poszukiwanie straconego czasu”. Bohater dokładnie przypomina sobie wszystkie zmysłowe doznania, które były jego udziałem: widok nagiej Feli, erotyczne zbliżenia z Julcią, urodę Joli i intymne rozmowy z Kazią. Próbuje nawet odświeżyć dawne emocje, co powoduje jego zbliżenie z Jolą, jednak jest to „już bardzo spóźniona historia”. Przeszłość została definitywnie zamknięta niczym grób zmarłej na hiszpankę Feli. Bohater sam odcina się od wspomnień w ostatniej scenie opowiadania, kiedy opuszczając Wilko, zaczyna myśleć o swoich przyszłych zajęciach.
„Panny z Wilka” to również opowieść o ludzkiej pamięci, o tym w jaki sposób kształtuje ona indywidualne życie. Wspomnienie upojnych nocy spędzonych z Julcią stanowi dla bohatera niedościgniony ideał. Nakłada się na nie bowiem beztroska młodości, urok pierwszych zmysłowych uniesień, niepowtarzalny klimat letniego wieczoru. Opowiadanie ma więc wymowę pesymistyczną. Bohater zdaje sobie sprawę z niewykorzystanych szans, które zaprzepaścił. Młodość jawi się tu jako okres złudnej nadziei na przyszłość, kiedy los obiecuje człowiekowi więcej niż w rzeczywistości daje. Tymczasem życie okazuje się rozczarowaniem i nie oferuje prawdziwego szczęścia.
Bohaterowie
Wiktor Ruben – blisko czterdziestoletni administrator ośrodka dla niewidomych dzieci w Stokroci, w młodości bywalec Wilka. Romansował z mieszkającymi tam pannami, był też nauczycielem najmłodszej z nich Zosi. Brał udział w wojnie w stopniu kapitana.
Fela – jedna z sióstr mieszkających w Wilku. Wiktor był w niej zakochany jako młody człowiek, była pierwszą nagą kobietą, jaką widział; po 15 latach dowiaduje się, że dziewczyna zmarła na grypę hiszpankę.
Julcia – najstarsza z panien. W młodości miała romans z Wiktorem, potem wyszła za mąż za Kaweckiego, z którym ma dwójkę dzieci.
Jola – w młodości łączyła ją intymna więź z Wiktorem, wspólnie spędzali czas: pływali, rozmawiali, żartowali. Najpiękniejsza z dziewcząt, rozwiązła, lubiąca romanse mężatka. Po powrocie Rubena dochodzi między nimi do zbliżenia.
Kazia – „poważna, chuda, najbrzydsza”, zamknięta w sobie, bardzo gospodarna dziewczyna. Zakochana bez pamięci w Wiktorze, prowadzi z nim poważne długie rozmowy. Po 15 latach rozwódka z jednym dzieckiem (synem).
Tunia – najmłodsza z sióstr. W czasie pobytu Wiktora w Wilku przed I wojną światową była jeszcze dzieckiem, potem dorosłą kobietą, którą bohater utożsamia w wyobraźni z nieżyjącą Felą i próbuje z nią nawiązać intymną relację.
Zosia – najmłodsza z dziewcząt, Wiktor był jej nauczycielem. Mężatka z jednym dzieckiem, po jego powrocie po 15 latach zdradza wobec niego niechęć.
Jurek – kleryk, zmarły przyjaciel Wiktora
Wujostwo Wiktora – małżeństwo mieszkające w Różkach
