„Mała apokalipsa” - geneza
Tadeusz Konwicki rozpoczął pisanie „Małej apokalipsy” w 1977 roku. Był to rodzaj rozliczenia Polski Ludowej, ocena realiów i społeczeństwa po ponad trzydziestu latach od zakończenia wojny.
W książce wyraźne są echa strajków i protestów społecznych przeciwko zależności od obcego mocarstwa, ciągłej kontroli i cenzurze.
Powieść ukazała się w 1979 roku w tzw. drugim obiegu (nieoficjalnym), tj. poza cenzurą.
„Mała apokalipsa” - czas i miejsce akcji
Akcja toczy się w ciągu jednego dnia, od rana do godziny ósmej wieczorem. Dokładne określenie czasu jest niemożliwe, ponieważ nikt nie zna daty. Na pytania bohatera padają rożne odpowiedzi: 1979, 1980, 1999. Nie wiadomo nawet, czy jest lato, jesień czy zima.
Na transparentach pojawiają się hasła: 35-lecie, 40-lecie, 50-lecie i 60-lecie Polski Ludowej.
Wydarzenia toczą się w Warszawie, autor przywołuje konkretne miejsca m.in.: Ulicę Wiślną, Plac Defilad, Nowy Świat, Aleje Jerozolimskie, Plac Trzech Krzyży i inne.
„Mała apokalipsa” - bohaterowie
Główny bohater to niespełniony pisarz w średnim wieku. Żyje samotnie, dręczony twórczą niemocą, natrętnymi myślami o własnej anonimowości, jałowości swojego życia i obsesją śmierci. Ma za sobą przynależność do Partii i działalność opozycyjną. Obecnie czuje się wolny, ale nie jest szczęśliwy. Jest zgorzkniały i rozczarowany rzeczywistością. Potrafi wnikliwie obserwować ludzi i trafnie ich oceniać. Nie bez wahania decyduje się na samospalenie. Brak w nim wiary, że ma to znaczenie, robi to raczej ze względu na Nadzieżdę niż na politykę.
Nadzieżda – „wnuczka kochanki Lenina”, kochanka głównego bohatera, pierwsza wyznaje mu miłość, gotowa jest nawet umrzeć razem z nim. Była żoną rosyjskiego dyplomaty, obecnie jest wdową.
Kobiałka – sąsiad głównego bohatera. Mimo że należy do partii, jest człowiekiem przyzwoitym. Swoim zachowaniem na uroczystości powitania rosyjskiego sekretarza wywołuje skandal i trafia do szpitala psychiatrycznego.
Halina – młoda działaczka opozycji, przygotowuje bohatera do samospalenia, daje mu broszury i kompletuje potrzebne materiały.
Hubert – działacz opozycji, schorowany i wypalony.
Rysio – przyjaciel Huberta, działacz opozycyjny z przyzwolenia władzy, utrzymuje się z broszury napisanej w młodości. Przedstawiciel prozy amorficznej (bez znaków przestankowych). Postać wątpliwa moralnie, dwulicowa.
Edward Szmidt – brat Rysia, filozof-marksista, zajmuje się wykładaniem teorii aluzji w literaturze dla pracowników cenzury oraz sprzedażą województwa zielonogórskiego Niemcom. Jest dwulicowy, zakłamany i oddany partii.
Tadzio Skórko – dziwna postać, nie wiadomo, ile ma lat. Najpierw wydaje się chłopcem z prowincji, potem okazuje się czterdziestoletnim tajnym agentem. Podaje się za wielbiciela prozy głównego bohatera, na dowód czego recytuje fragmenty jego książek. Niespełniony poeta, który dzięki współpracy z rządem spełnił swoje marzenia.
Władysław Bułat – reżyser marzący o sławie, stara się przypodobać władzy i opozycji, byle tylko zdobyć popularność. Sława i kariera są dla niego najważniejsze.
Jan – niegdyś guru opozycji, obecnie schorowany starzec, alkoholik i dziwak. Jego wysoka emerytura pozwala przypuszczać, że kiedyś pracował dla partii. Ze względu na kontakty z Zachodem nadal inwigilowany.
„Mała apokalipsa” - problematyka
Obraz Polski Ludowej
- zupełne uzależnienie od Związku Radzieckiego, planowane jest nawet włączenie Polski do bloku;
- zupełny bałagan, nie wiadomo nawet, jaka jest data czy pora roku, brak rozkładu jazdy autobusów;
- ciągła inwigilacja, bohater jest kilkakrotnie legitymowany;
- podział społeczeństwa na uprzywilejowanych