Czym są imiesłowy przysłówkowe?
To formy tworzone od czasowników i, tak jak one, oznaczające czynność. W zdaniu zachowują się jednak jak przysłówki – są nieodmienne i odpowiadają na jego pytania, np.
Szedł, głośno śpiewając. (szedł – jak? – śpiewając, szedł i śpiewał)
Wołał o pomoc, machając rękami. (wołał – jak? – machając rękami, wołał i machał)
Zauważył Martę, wyjrzawszy przez okno. (zauważył – kiedy? – wyjrzawszy, gdy wyjrzał)
Wymienili się uwagami, przeczytawszy artykuł. (wymienili się – kiedy? – przeczytawszy, gdy przeczytali)
Odmiana
Imiesłowy przysłówkowe to formy nieodmienne.
Funkcja w zdaniu
W zdaniu imiesłowy przysłówkowe pełnią najczęściej funkcję okolicznika - Witałem gości (jak?), kłaniając się nisko. Zdjąłem płaszcz (kiedy?), wszedłszy do mieszkania..
Imiesłowy przysłówkowe służą także do tworzenia imiesłowowych równoważników zdań. Konstrukcje takie (imiesłów + wyrazy określające) nie występują samodzielnie, zawsze wchodzą w skład zdania złożonego, pełniąc w nim funkcję zdania podrzędnego okolicznikowego. W obu zdaniach składowych musi występować ten sam podmiot. Imiesłowowy równoważnik zdania oddziela się od reszty zdania przecinkiem.
Zrobiła zakupy i ugotowała obiad. = Zrobiwszy zakupy, ugotowała obiad.
Odrabiał zadanie i korzystał z atlasu. = Odrabiając zadanie, korzystał z atlasu.
Formy te są charakterystyczne dla języka literackiego. W polszczyźnie potocznej są niezwykle rzadkie.
Podział
Imiesłowy przysłówkowe dzielą się na współczesne i uprzednie
Imiesłowy przysłówkowe współczesne tworzone są od czasowników niedokonanych. Nazywają czynność wykonywaną przez kogoś/coś równocześnie z inną czynnością wyrażoną czasownikiem. Charakterystyczne zakończenie to -ąc.
Siedział i czytał gazetę. = Siedział, czytając gazetę. = Siedząc, czytał gazetę.
Mówił i mocno gestykulował. = Mówił, mocno gestykulując. = Mówiąc, mocno gestykulował.
Jadł obiad i oglądał film. = Jedząc obiad, oglądał film. = Jadł obiad, oglądając film.
Jak widać, w przypadku czynności wykonywanych jednocześnie nie ma znaczenia, który z czasowników przekształcimy na imiesłów współczesny. Pamiętać należy jednak o tym, że wykonawca obu czynności musi być ten sam. Nie da się na przykład wprowadzić imiesłowu współczesnego do zdania Staś wrócił do domu, mama podała mu obiad, ponieważ mamy w nim dwóch wykonawców czynności – Stasia i mamę.
Imiesłowy przysłówkowe uprzednie tworzy się od czasowników dokonanych za pomocą końcówek -łszy lub -wszy. Nazywają czynności wykonane przed inną czynnością (czyli uprzednio).
Wrócił do domu, zdjął kurtkę. = Wróciwszy do domu, zdjął kurtkę.
(najpierw wrócił, potem zdjął)
Zobaczył ducha i głośnio wrzasnął. = Zobaczywszy ducha, głośno wrzasnął.
(najpierw zobaczył, potem wrzasnął)
Usiadł, po czym cicho westchnął. = Usiadłszy, cicho westchnął.
(najpierw usiadł, potem westchnął)
Zjadł obiad, następnie uciął sobie drzemkę. = Zjadłszy obiad, uciął sobie drzemkę.
(najpierw zjadł, potem uciął sobie drzemkę)