Czym są imiesłowy przymiotnikowe?
To formy tworzone od czasowników i, tak jak one, oznaczające czynność lub stan. W zdaniu jednak zachowują się jak przymiotniki – odmieniają się jak one i określają rzeczownik, np.
wiatr, który wieje – wiatr (jaki?) wiejący
pies, który szczeka – pies (jaki?) szczekający
list, który ktoś napisał – list (jaki?) napisany
skarb, który ktoś ukrył – skarb (jaki?) ukryty
Odmiana
Imiesłowy przymiotnikowe odmieniają się jak przymiotniki przez:
- liczby – pachnący kwiat ale pachnące kwiaty,
- rodzaje – pachnący kwiat ale pachnąca róża,
- przypadki – M. pachnący kwiat, D. pachnącego kwiatu itd.
Funkcja w zdaniu
W zdaniu pełnią funkcję przydawki (Adam hoduje ptaki śpiewające. Oddał do biblioteki przeczytaną książkę.) lub orzecznika (Kanapki zostały przygotowane przez mamę. Dom jest pomalowany na biało.).
Podział
Imiesłowy przymiotnikowe dzielą się na czynne i bierne.
Imiesłowy przymiotnikowe czynne tworzy się od czasowników niedokonanych, by informować, że ktoś/coś wykonuje czynność. Charakterystyczne jest dla nich zakończenie -ący.
Przeszkadzały mi brzęczące muchy. (muchy brzęczały)
Nie potrafił ukryć trzęsących się rąk. (ręce się trzęsły)
Samochód jadący lewym pasem wpadł w poślizg. (samochód jechał)
Ludzie oglądający przedstawienie nie kryli zachwytu. (ludzie oglądali)
dziecko, które się bawi = bawiące się dziecko
temperatura, która rośnie = rosnąca temperatura
kwiat, który rozkwita = rozkwitający kwiat
woda, która wrze = wrząca woda
Imiesłowy przymiotnikowe bierne tworzy się od czasowników przechodnich. Informują, że ktoś/coś jest obiektem czynności. Określane przez nie obiekty nie wykonują czynności, ale jej podlegają. Charakterystyczne zakończenia to -ny oraz -ty.
Smakował mi zamówiony obiad. (ktoś go zamówił)
Zgnieciona kartka papieru leżała na podłodze. (ktoś ją zgniótł)
Na polanie było mnóstwo rozbitych namiotów. (ktoś je rozbił)
Dodałem do zupy startą marchew. (ktoś ją starł)
jabłko, które ktoś obrał = obrane jabłko
nora, którą coś wykopało = wykopana nora
kartka, którą ktoś zmiął = zmięta kartka
drzwi, które ktoś zamknął = zamknięte drzwi
Imiesłowy bierne nazywają także stany i właściwości (zdenerwować – zdenerwowany, rozgrzać – rozgrzany, zamyślić się – zamyślony). Często służą także to tworzenia form strony biernej (Adam był zdenerwowany. Piec jest rozgrzany do czerwoności. Reszta została zwrócona klientowi.).