Co to jest formant
Wiele wyrazów w naszym języku powstaje w ten sposób, że do słów istniejących dodaje się różne cząstki. Np. do zapożyczonych słów chat (‘rozmowa za pośrednictwem Internetu’) i mail (‘wiadomość wysłana pocztą elektroniczną’) dodaliśmy cząstkę -ować, tworząc czasowniki chatować (‘brać udział w chacie') oraz mailować (‘wysyłać wiadomości za pośrednictwem poczty elektronicznej’).
Te cząstki, za pomocą, których tworzymy nowe wyrazy (wyrazy pochodne), to formanty.
Rodzaje formantów
Formanty dzieli się ze względu na miejsce występowania na:
a) przedrostki (prefiksy), które występują przed podstawą słowotwórczą – naj+wyższy, od+mówić, pod+tytuł,
b) przyrostki (sufiksy), które występują za podstawą słowotwórczą – wyższ+ość, mów+ca, tytuł+owy,
c) wrostki łączące dwie podstawy słowotwórcze – list+o+nosz, rur+o+ciąg, włocz+y+kij,
d) formanty zerowe występujące w wyrazach powstałych przez skrócenie podstawy słowotwórczej – śpiewØ (od śpiew-ać), odczytØ (od odczyt-ać), biegØ (od bieg-ać).
Funkcje formantów słowotwórczych
Dodanie do wyrazu podstawowego formantu umożliwia utworzenie wyrazu należącego do konkretnej grupy znaczeniowej.
Przykłady
Formanty -anie, -enie umożliwiają tworzenie nazw czynności – bieg-anie, stuk-anie, licz-enie, tul-enie.
Formanty -arz, -ak umożliwiają tworzenie nazw wykonawców czynności i zawodów – mur-arz, młyn-arz, pływ-ak, śpiew-ak.
Formanty -ek, -ik umożliwiają tworzenie zdrobnień – dom-ek, płot-ek, szal-ik, stol-ik.
Formanty -arnia, -alnia, -isko, -ownia umożliwiają tworzenie nazw miejsc – pal-arnia, kawi-arnia, bawi-alnia, pływ-alnia, kartofl-isko, pogorzel-isko, sił-ownia, prac-ownia.
Formanty -ec, -ak umożliwiają tworzenie nazw nosicieli cech – starz-ec, głupi-ec, przystojni-ak, ponur-ak.
Formant naj- umożliwia tworzenie stopnia najwyższego przymiotników i przysłówków – naj-ładniejszy, naj-odważniejszy, naj-szybciej, naj-grzeczniej.