Co to jest akcent wyrazowy
Akcent wyrazowy to mocniejsze wymówienie sylaby w wyrazie. W języku polskim jest stały i najczęściej pada na przedostatnią sylabę. Ma też charakter dynamiczny, tzn. akcentowana sylaba jest wymawiana energiczniej niż pozostałe.
Odstępstwa od reguły
Na trzecią sylabę od końca akcentujemy:
1. formy 1. i 2. osoby liczby mnogiej czasu przeszłego, np. na-pi-sa-liś-my, prze-bieg-liś-cie,
2. formy trybu przypuszczającego w liczbie pojedynczej, np. wie-dzia-ła-bym, przy-szedł-byś, po-li-czy-ły-by,
3. formy trybu przypuszczającego w 3. osobie liczby mnogiej, np. chcie-li-by, wy-kre-śli-ły-by,
4. liczebniki czte-rys-ta, sie-dem-set, o-siem-set, dzie-więć-set,
5. wyrazy zapożyczone zakończone na -yka, -ika, np. ma-te-ma-ty-ka, tek-to-ni-ka.
Na czwartą sylabę od końca akcent pada w przypadku form 1. i 2. osoby liczby mnogiej trybu przypuszczającego, np. wy-gra-ły-byś-my, za-śpie-wa-li-byś-cie.
Na ostatnią sylabę akcent pada w rzeczownikach jednosylabowych z przedrostkiem arcy-, wice-, eks- (np. ar-cy-mistrz, wi-ce-wójt, eks-mąż).
Na co dzień używa się wielu wyrazów obcego pochodzenia akcentowanych na inną niż przedostatnia sylabę (np. u-ni-wer-sy-tet, o-pe-ra, tech-ni-kum). Aby rozwiać wątpliwości, jak poprawnie wymówić wyraz, należy sięgnąć po słownik poprawnej polszczyzny.
Zestrój akcentowy
Istnieją wyrazy, które nie mają własnego akcentu, tzw. klityki. Łączą się one w całość akcentową z wyrazami sąsiednimi – występującymi przed nimi (enklityki) lub następującymi po nich (proklityki), tworząc zestrój akcentowy.
Samodzielnego akcentu nie mają jednosylabowe przyimki (np. po o-bie-dzie, w le-sie), jednosylabowe spójniki (we-so-ły lub smut-ny, o-gień i wo-da), partykuła „nie” przed czasownikami wielosylabowymi (nie myśl-cie), jednosylabowe zaimki (wi-dzi-my się, po-ka-zał mi). Jeśli przeczenie „nie” łączy się z jednosylabowym czasownikiem, akcent pada na owo przeczenie, np. nie dam, nie chcę, nie mam.
Akcent zdaniowy
Polega on na mocniejszym wymówieniu wyrazu w zdaniu. Zazwyczaj pada na ostatni wyraz w wypowiedzeniu, ale może być przesunięty, jeżeli nadawcy zależy na podkreśleniu jakiejś informacji.
Przykład
Kto kupił samochód? Adam kupił samochód.
Adam kupił czy sprzedał samochód? Adam kupił samochód.
Co kupił Adam? Adam kupił samochód.
Warto wiedzieć
W różnych językach akcent pada na różne sylaby, np. Francuzi akcentują ostatnią, Czesi, Słowacy, Finowie – pierwszą, a w języku rosyjskim jest ruchomy. W języku koreańskim akcent nie występuje w ogóle.