Tlenki fosforowe - wzory, właściwości
W połączeniu z tlenem, fosfor tworzy dwa tlenki: na +III i na +V stopniu utlenienia. Tlenek fosforu(III) ma wzór 
i jest nazywany trójtlenkiem fosforu, natomiast tlenek fosforu(V) ma wzór 
i jest nazywany pięciotlenkiem fosforu. Nazwa „pięciotlenek” pochodzi od empirycznego wzoru tego tlenku, 
. Wzór empiryczny zamiast ilości atomów w pojedynczej cząsteczce określa stosunek molowy pierwiastków wyrażony najmniejszymi możliwymi liczbami całkowitymi. Tlenki fosforu mają charakter kwasowy, są bezwodnikami odpowiednich kwasów fosforowych. Tlenek fosforu(III) ma właściwości redukujące, reaguje z wodą dając kwas fosforowy(III) i z chlorowodorem, dając kwas fosforowy(III) i trójchlorek fosforu, 
. Otrzymuje się go przez spalanie fosforu przy ograniczonym dostępie powietrza. Tlenek fosforu(V),
jest silnie higroskopijny i ma właściwości utleniające. Gwałtownie reaguje z wodą dając kwas ortofosforowy(V). Znajduje on zastosowanie jako efektywny środek usuwający wilgoć, otrzymuje się go, spalając fosfor przy dobrym dostępie tlenu.
Kwasy fosforowe - wzory, otrzymywanie, zastosowanie
Trzy najważniejsze i najczęściej spotykane kwasy fosforowe to kwas fosforowy(I) (fosfinowy), 
, kwas ortofosforowy(III), 
i kwas ortofosforowy(V), 
(zwany po prostu kwasem fosforowym). Sole tych kwasów to odpowiednio fosforany(I) (fosfiniany), fosforany(III) i fosforany(V). Przez częściowe odwodnienie kwasu ortofosforowego(V) można otrzymać kwas meta fosforowy(V), o wzorze _n)
. Wybrane właściwości kwasów ortofosforowego(III) i (V) zebrano w tabeli 1.
Tabela 1: wybrane właściwości kwasów ortofosforowych
|
Nazwa
|
Wzór
|
Temp. Topnienia/wrzenia [°C]
|
 /  / 
|
Gęstość [ ]
|
|
Kwas ortofosforowy(III)
|
|
200 (rozkład)
|
1,3 /6,7 / b.d.
|
1,651
|
|
Kwas ortofosforowy(V)
|
|
42 (bezwodny) / 158 (rozkład)
|
2,15 / 7,20/ 12,32
|
1,885
|
Kwas fosforowy(V) jest kwasem trójprotonowym o średniej mocy. Te dwie cechy sprawiają, że roztwory kwasu fosforowego i jego soli (np.)
lub wodorosoli (np. 
, czy 
) są często stosowane jako roztwory buforowe. Równowaga kwasowo-zasadowa pomiędzy kwasem fosforowym i jego solami stanowi jeden z podstawowych systemów utrzymywania właściwego pH wewnątrz organizmów żywych (w płynach wewnątrz- i zewnątrzkomórkowych oraz we krwi).
Fosforany
Fosforany to sole kwasu fosforowego(V) występują powszechnie na Ziemi w postaci minerałów fosforanowych takich jak np. apatyty. Są one stosowane jako nawozy sztuczne i przerabiane w celu uzyskania pierwiastkowego fosforu lub kwasu fosforowego(V). Jony fosforanowe występują powszechnie w organizmach żywych, w strukturze kości (hydroksyapatyt – fosforan wapnia), jako element kwasów nukleinowych RNA i DNA, a także jako element cząsteczek będących nośnikami energii: adenozyno mono- di- i tri fosforanu (AMP, ADP i ATP) czy analogicznych guanozyno fosforanów.
