Proces legislacyjny można zdefiniować jako całość czynności, jakie są wykonywane w celu uchwalenia ustawy. Dotyczy to zarówno czynności wykonywanych w Sejmie i Senacie, jak i poza siedzibą parlamentu.
Proces legislacyjny w Polsce - przebieg
Rozpoczęcie procesu legislacyjnego następuje w momencie wniesienia projektu danej ustawy do Sejmu. Żeby to jednak mogło nastąpić musi dojść do tzw. inicjatywy ustawodawczej, do której prawo mają ściśle określone podmioty (posłowie – grupa 15 posłów bądź komisja sejmowa, Senat, Prezydent, Rada Ministrów, grupa 100 000 obywateli).
Złożenie do parlamentu projektu ustawy następuje na ręce Marszałka Sejmu (obowiązkowo w formie pisemnej), do którego następnie należy zarządzenie doręczenia projektu posłom. Wniesienie projektu ustawy do Sejmu wiąże się także z nadaniem mu indywidualnego numeru.
Warto wiedzieć, że każdy projekt ustawy powinien posiadać uzasadnienie – dokument, w którym wyjaśniona jest potrzeba określonych uregulowań prawnych, a także wskazanie na przewidywane skutki społeczne, finansowe, gospodarcze itp.
Kolejnymi krokami procesu legislacyjnego są trzy czytania (nazwa „czytanie” wynika z tego, iż w przeszłości w trakcie obrad Sejmu czytano cały akt prawny, co obecnie nie jest praktykowane).
Do pierwszego czytania dochodzi albo w trakcie posiedzenia plenarnego Sejmu albo też na posiedzeniu komisji sejmowej (odpowiedniej tematyczne) – to drugie rozwiązanie jest coraz częściej praktykowane ze względu na bardzo wiele aktów prawnych wnoszonych do laski marszałkowskiej.
Do drugiego czytania zawsze dochodzi na posiedzeniu plenarnym Sejmu – zwykle w trakcie czytania prezentowane jest sprawozdanie Komisji z prac nad projektem ustawy, a następnie odbywa się debata nad projektem. Na tym etapie posłowie mogą wnieść poprawki (wówczas projekt przekazywany jest z powrotem do odpowiedniej komisji). W przypadku braku poprawek odbywa się trzecie czytanie.
W trakcie trzeciego czytania głosuje się nad wnioskami i poprawkami, a następnie głosują nad przyjęciem danego projektu ustawy. Ustawy uchwala się najczęściej zwykłą większością głosów, w obecności co najmniej połowy liczby posłów określonej w ustawie.
Uchwalona w Sejmie ustawa przekazywana jest do Senatu, który może przyjąć bądź odrzucić ustawę w całości lub zgłosić do niej poprawki. Poprawki zaproponowane przez Senat następnie przyjmuje lub odrzuca Sejm.
Po powrocie projektu ustawy do Sejmu, rozpatruje on stanowisko Senatu, a w momencie przyjęcia ustawy, przekazuje dany akt prawny do podpisu Prezydenta RP, który ma 21 dni na podpisanie ustawy. Do obowiązków Prezydenta należy również zarządzenie jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw. Warto wiedzieć jednak, że Prezydent ma prawo do tzw. weta ustawodawczego – w uzasadnionych przypadkach może przekazać ustawę z powrotem do Sejmu (może on odrzucić weto Prezydenta większością 3/5 głosów przynajmniej połowy liczby posłów określonej w ustawie. W przypadku wątpliwości prawnych Prezydent ma także możliwość przekazania danego projektu ustawy do Trybunału Konstytucyjnego, który kontroluje zgodność ustawy z Konstytucją.
Gdy Prezydent podpisze ustawę, zostaje ona opublikowana – rozpoczyna się czas tzw. vacatio legis, czyli okres, w którym obywatele mają czas na zapoznanie się z jej zapisami przed momentem jej wejścia w życie.
Nieco inny proces legislacyjny występuje w przypadku pilnych projektów ustaw, ustaw o zmianie konstytucji, projektu ustawy budżetowej itp.