Współczesny dialog Kościoła katolickiego z religiami niechrześcijańskimi jest pokłosiem Soboru Watykańskiego II (1962-1965). Zagadnienie zostało szeroko omówione w deklaracji „Nostra aetate”, a także w innych dokumentach soborowych: „Lumen Gentium”,” Gaudium et spes”, „Ad genteks” oraz „Dignitatis Humane”.
Źródłem i wzorem dialogu jest Trójca Święta jako jedność i wspólnota Boskich osób oraz sposób postępowania Chrystusa (m.in. spotkanie z Samarytanką J 4, 1-42). Za zaangażowaniem się w dialog międzyreligijny przemawia także Boża wola zbawienia wszystkich ludzi (1Tm 2, 4–6).
W dialog międzyreligijnym z założenia nie chodzi o nawracanie, ale o wzajemne poznanie, przełamywanie przesądów i zrozumienie wyznawców różnych religii. Zakłada on otwarcie na prawdę, uwagę i przychylność wobec drugiego człowieka oraz uczy, aby nie przedstawiać w niekorzystnym świetle religii wyznawanej przez innych ludzi. Równocześnie – co podkreślił papież Franciszek w czasie sesji plenarnej Papieskiej Rady ds. Dialogu Międzyreligijnego – dialog nie oznacza rezygnacji z własnej tożsamości ani ustępstw w wierze. Wręcz przeciwnie – „prawdziwe otwarcie zakłada pozostanie wiernym swoim najgłębszym przekonaniom, z jasną i radosną tożsamością” (adhortacja apostolska „Evangelii gaudium”). Celem dialogu jest nie tylko wzajemne poznanie, ale także współpraca w zakresie wspólnych wartości humanistycznych (np. wolności religijnej).
Ojciec Święty Jan Paweł II w encyklice „Redemptoris missio” zwrócił uwagę, że dialog międzyreligijny jest nie tylko zadaniem duchowieństwa i przedstawicieli Kościoła, ale również obowiązkiem każdego chrześcijanina i każdej wspólnoty chrześcijańskiej.
Często spotykanym błędem jest utożsamianie dialogiem międzyreligijnym z ekumenizmem. Tymczasem dialog ekumeniczny działa w obrębie wyłącznie jednej religii – chrześcijaństwa. Natomiast dialog międzyreligijny jest podejmowaniem rozmowy z wyznawcami islamu, judaizmu, hinduizmu, buddyzmu i innych religii.
Kościół katolicki a judaizm
Przez wieki Żydzi i chrześcijanie byli do siebie wrogo nastawieni i dochodziło między nimi do licznych spięć. Sytuacja zmieniła się dopiero w XX w. po Soborze Watykańskim II. Przełomowa była deklaracja „Nostra Aetate” (1965 r.), która wskazała na zakorzenienie Kościoła w dziejach i wierze Żydów, oraz na duchową więź, która go z nimi łączy. Dokument ten potępił wszelkie przejawy antysemityzmu. Zawiera także stwierdzenie, że przymierze Boga z Izraelem nigdy nie zostało zerwane. Najważniejsze wydaje się być jednak sformułowanie, że nie można Żydom jako narodowi przypisywać żadnej dziedzicznej i zbiorowej winy za śmierć Jezusa:
Choć władze żydowskie ze swymi zwolennikami domagały się śmierci Chrystusa, jednakże to, co popełniono podczas Jego męki, nie może być przypisane, ani wszystkim bez różnicy Żydom wówczas żyjącym, ani Żydom dzisiejszym.
W rozwoju dialogu między judaizmem a chrześcijaństwem (dokładniej katolicyzmem) dużą rolę odegrał pontyfikat Jana Pawła II. W 1986 r. w Rzymie Ojciec Święty jako pierwszy w dziejach papież przekroczył próg synagogi, a w swoim przemówieniu do zgromadzonych czterokrotnie nazwał Żydów braćmi – zdanie, które wówczas padło: „Jesteście naszymi umiłowanymi braćmi i – można powiedzieć – naszymi starszymi braćmi” jest jedną z najczęściej cytowanych wypowiedzi, jakie padły z ust papieża Jana Pawła II.
Z kolei w roku jubileuszowym Jan Paweł II udał się na pielgrzymkę do Ziemi Świętej. Trwała ona tydzień – od 20 do 26 marca 2000 r. Podczas wizyty w Instytucie pamięci Yad Vashem papież złożył hołd pamięci 6 milionów Żydów zamordowanych podczas II wojny światowej. Równocześnie potępił antysemityzm i inne przejawy uprzedzeń rasowych (jako postawy nie dające się pogodzić z nauką Chrystusa) oraz przeprosił za grzechy Kościoła wobec Żydów. Pod koniec pobytu papież spotkał się z ocalonymi z Holocaustu Żydami z Polski. Modlił się też przy Ścianie Płaczu.
W Kościele katolickim w Polsce 17 stycznia obchodzony jest Dzień Judaizmu. Został on ustanowiony przez Episkopat Polski w 1997 r. Jego celem jest rozwój dialogu chrześcijańsko-żydowskiego, a także modlitwa i refleksja nad relacjami obu religii. W organizowanych z tej okazji modlitwach biorą udział zarówno przedstawiciele Kościoła katolickiego, jak i innych wyznań chrześcijańskich, oraz Żydzi. Dzień Judaizmu obchodzony jest także przez inne Kościoły lokalne, np. we Włoszech i Austrii. Sprawą dialogu i organizacją wspólnych spotkań zajmuje się również Polska Rada Chrześcijan i Żydów, która powstała w 1989 r.
Kościół katolicki a islam
O dialogu między chrześcijanami a muzułmanami można mówić od połowy XX w. Jest on inicjowany przez obie strony; w przypadku muzułmanów – zarówno przez sunnitów jak i szyitów.
Jan Paweł II w swoim nauczaniu podkreślał, że wyznawcy chrześcijaństwa i islamu są duchowymi dziedzicami wiary Abrahama oraz członkami „wielkiej ludzkiej rodziny”. Papież Polak w większym stopniu niż którykolwiek z jego poprzedników urzeczywistniał dialog z muzułmanami. W 1985 r. przybył do Maroka na zaproszenie króla Hassana II i przemówił w Casablance do 50 tysięcy zgromadzonych na stadionie młodych muzułmanów: Wierzymy w tego samego Boga, Boga jedynego, Boga Żyjącego, Boga, który stwarza wszechświat i swoje stworzenia doprowadza do doskonałości.
Do historii przeszła także pielgrzymka Jana Pawła II do Syrii w 2001 r., gdzie jako pierwszy w dziejach papież odwiedził muzułmańską świątynię – meczet Umajjadów w Damaszku.
Papież Benedykt XVI kontynuował dzieło dialogu z muzułmanami. W 2006 r. wybrał się na pielgrzymkę do Turcji, podczas której odwiedził Błękitny Meczet. Była to jego pierwsza wizyta w muzułmańskiej świątyni. Została przyjęta bardzo pozytywnie i niespełna rok później do Watykanu oraz wszystkich chrześcijańskich przywódców przyszedł list zredagowany przez 138 muzułmańskich ekspertów, w którym wyznawcy islamu zapraszali do podjęcia dialogu na temat tego, co łączy chrześcijaństwo z ich religią.
W odpowiedzi na list w Watykanie w marcu 2008 roku utworzone zostało Forum Katolicko-Muzułmańskie. Pierwsze seminarium zorganizowano w listopadzie w Rzymie. Głównym tematem podjętym przez przedstawicieli obu religii była „Miłość Boga, miłość bliźniego”. W czasie obrad przedstawiono deklarację katolików i muzułmanów, w której wspólnie opowiedzieli się za poszanowaniem godności i praw człowieka bez względu na religię, wyznanie, światopogląd.
W maju 2009 r. Benedykt XVI wybrał się na pielgrzymkę do Ziemi Świętej (do Jordanii, Palestyny i Izraela). Tam po raz kolejny przemówił w meczecie. W swoim wystąpieniu Ojciec Święty wzywał wyznawców islamu do wspólnego z chrześcijanami poszukiwania prawdy i dobra; zaakcentował również, że religie nie powinny być przedmiotem konfliktu. Spotkanie zostało dobrze odebrane przez muzułmanów. Następnie papież w audytorium Notre-Damme w Jerozolimie spotkał się z przedstawicielami organizacji żydowskich i muzułmańskich zaangażowanych w dialog międzyreligijny. W swoim przemówieniu akcentował wspólne korzenie wszystkich trzech religii oraz wiarę w jednego Boga. Spotkanie skończyło się jednak zgrzytem, gdyż szejk Tayssir Attamimi zaczął oskarżać Żydów o zabijanie palestyńskich kobiet, dzieci oraz o grabienie ziemi. Papież opuścił zebranie przed jego oficjalnym zakończeniem. Następnego dnia przekroczył jednak próg Meczetu Skały w Jerozolimie i ponownie apelował do wyznawców islamu o współpracę z chrześcijanami „dla pomyślności rodziny ludzkiej”.
W 1995r. utworzony został Katolicko-Muzułmański Komitet Łączności. W dniach 18-19 czerwca 2013 r. odbyło się w Watykanie jego 19. posiedzenie, tym razem pod hasłem „Wierzący w obliczu materializmu i sekularyzacji”. Komitet tworzą wspólnie Papieska Rada ds. Dialogu Międzyreligijnego i Międzynarodowe Islamskie Forum na rzecz Dialogu z siedzibą w Arabii Saudyjskiej. Jego spotkania są naprzemiennie organizowane przez stronę katolicką i stronę muzułmańską.
W Kościele katolickim w Polsce corocznie obchodzony jest Dzień Islamu. Został ustanowiony w 2001 roku przez Konferencję Episkopatu Polski. Organizuje go natomiast Komitet ds. Dialogu z Religiami Niechrześcijańskimi. Od lutego 1999 r. w Polsce działa również Rada Wspólna Katolików i Muzułmanów.
Kościół katolicki a hinduizm i buddyzm
Ojcowie Soborowi w deklaracji Nostra Aetate o stosunku Kościoła do religii niechrześcijańskich wypowiedzieli się pozytywnie na temat buddyzmu i hinduizmu:
Kościół katolicki nic nie odrzuca z tego, co w religiach owych prawdziwe jest i święte. Ze szczerym szacunkiem odnosi się do owych sposobów działania i życia, do owych nakazów i doktryn, które chociaż w wielu wypadkach różnią się od zasad przez niego wyznawanych i głoszonych, nierzadko jednak odbijają promień owej Prawdy, która oświeca wszystkich ludzi. (DRN 2)
Ze względu na fakt, że buddyzm i hinduizm nie należą do kręgu religii abrahamowych, a ponadto mają charakter heterogeniczny, to dialog międzyreligijny przybiera inną formę niż w przypadku islamu czy judaizmu. Chodzi w nim przede wszystkim o wzajemne duchowe ubogacenie, a nie o dyskusje na temat chrześcijańskiej i hinduistycznej czy buddyjskiej teologii. Chociaż trzeba przyznać, że wielu wybitnych współczesnych przedstawicieli buddyzmu wypowiada się o Jezusie Chrystusie z głębokim szacunkiem i miłością. W jego postaci dostrzegają bowiem przejaw działania bodhisattwy, który poświęca swoje życie dla zbawienia wszystkich ludzi.
W dużej mierze dialog z hinduizmem i buddyzmem jest inicjowany przez Kościoły lokalne w krajach, gdzie wyznawcy tych religii stanowią większość. Jednak Watykan również widzi potrzebę wzajemnych spotkań i rozmów. Jan Paweł II kilkukrotnie pielgrzymował do państw Dalekiego Wschodu (np. 1986 r. i w 1999 r. do Indii), a w czasie Światowego Dnia Modlitwy o Pokój 27 października 1986 r. modlił się w Asyżu wspólnie z przedstawicielami głównych religii świata – także wyznawcami hinduizmu czy buddyzmu.