Współczesny dialog Kościoła katolickiego z religiami niechrześcijańskimi jest pokłosiem Soboru Watykańskiego II (1962-1965). Zagadnienie zostało szeroko omówione w deklaracji „Nostra aetate”, a także w innych dokumentach soborowych: „Lumen Gentium”,” Gaudium et spes”, „Ad genteks” oraz „Dignitatis Humane”.
Źródłem i wzorem dialogu jest Trójca Święta jako jedność i wspólnota Boskich osób oraz sposób postępowania Chrystusa (m.in. spotkanie z Samarytanką J 4, 1-42). Za zaangażowaniem się w dialog międzyreligijny przemawia także Boża wola zbawienia wszystkich ludzi (1Tm 2, 4–6).
W dialog międzyreligijnym z założenia nie chodzi o nawracanie, ale o wzajemne poznanie, przełamywanie przesądów i zrozumienie wyznawców różnych religii. Zakłada on otwarcie na prawdę, uwagę i przychylność wobec drugiego człowieka oraz uczy, aby nie przedstawiać w niekorzystnym świetle religii wyznawanej przez innych ludzi. Równocześnie – co podkreślił papież Franciszek w czasie sesji plenarnej Papieskiej Rady ds. Dialogu Międzyreligijnego – dialog nie oznacza rezygnacji z własnej tożsamości ani ustępstw w wierze. Wręcz przeciwnie – „prawdziwe otwarcie zakłada pozostanie wiernym swoim najgłębszym przekonaniom, z jasną i radosną tożsamością” (adhortacja apostolska „Evangelii gaudium”). Celem dialogu jest nie tylko wzajemne poznanie, ale także współpraca w zakresie wspólnych wartości humanistycznych (np. wolności religijnej).
Ojciec Święty Jan Paweł II w encyklice „Redemptoris missio” zwrócił uwagę, że dialog międzyreligijny jest nie tylko zadaniem duchowieństwa i przedstawicieli Kościoła, ale również obowiązkiem każdego chrześcijanina i każdej wspólnoty chrześcijańskiej.
Często spotykanym błędem jest utożsamianie dialogiem międzyreligijnym z ekumenizmem. Tymczasem dialog ekumeniczny działa w obrębie wyłącznie jednej religii – chrześcijaństwa. Natomiast dialog międzyreligijny jest podejmowaniem rozmowy z wyznawcami islamu, judaizmu, hinduizmu, buddyzmu i innych religii.
Kościół katolicki a judaizm
Przez wieki Żydzi i chrześcijanie byli do siebie wrogo nastawieni i dochodziło między nimi do licznych spięć. Sytuacja zmieniła się dopiero w XX w. po Soborze Watykańskim II. Przełomowa była deklaracja „Nostra Aetate” (1965 r.), która wskazała na zakorzenienie Kościoła w dziejach i wierze Żydów, oraz na duchową więź, która go z nimi łączy. Dokument ten potępił wszelkie przejawy antysemityzmu. Zawiera także stwierdzenie, że przymierze Boga z Izraelem nigdy nie zostało zerwane. Najważniejsze wydaje się być jednak sformułowanie, że nie można Żydom jako narodowi przypisywać żadnej dziedzicznej i zbiorowej winy za śmierć Jezusa:
Choć władze żydowskie ze swymi zwolennikami domagały się śmierci Chrystusa, jednakże to, co popełniono podczas Jego męki, nie może być przypisane, ani wszystkim bez różnicy Żydom wówczas żyjącym, ani Żydom dzisiejszym.
W rozwoju dialogu między judaizmem a chrześcijaństwem (dokładniej katolicyzmem) dużą rolę odegrał pontyfikat Jana Pawła II. W 1986 r. w Rzymie Ojciec Święty jako pierwszy w dziejach papież przekroczył próg synagogi, a w swoim przemówieniu do zgromadzonych czterokrotnie nazwał Żydów braćmi – zdanie, które wówczas padło: „Jesteście naszymi umiłowanymi braćmi i – można powiedzieć – naszymi starszymi braćmi” jest jedną z najczęściej cytowanych wypowiedzi, jakie padły z ust papieża Jana Pawła II.
Z kolei w roku jubileuszowym Jan Paweł II udał się na pielgrzymkę do Ziemi Świętej. Trwała ona tydzień – od 20 do 26 marca 2000 r. Podczas wizyty w Instytucie pamięci Yad Vashem papież złożył hołd pamięci 6 milionów Żydów zamordowanych podczas
