„Rok 1984” - geneza
Powieść Georga Orwella pt.: „Rok 1984” została opublikowana niedługo po wojnie, w 1949 roku. Inspiracją do jej napisania był pobyt w Hiszpanii podczas wojny domowej w 1936 roku, gdzie pisarz przebywał jako dziennikarz. Zetknął się wówczas ze stalinizmem w praktyce i był przerażony mechanizmami jego działania. Jako sympatyk strony republikańskiej Orwell musiał uciekać przed NKWD. Opisem tych zdarzeń był cykl reportaży „W hołdzie Katalonii”, natomiast ogólne refleksje i fanatyczne wizje na temat totalitaryzmu znalazły miejsce w „Roku 1984”.
„Rok 1984” - czas i miejsce akcji
Czas i miejsce akcji określone są dokładnie już na samym początku. Jest to oczywiście rok 1984, a więc niezbyt odległa przyszłość w stosunku do czasu powstania książki, a wydarzenia toczą się w Londynie, który jest częścią Oceanii.
Widzimy m.in.: mieszkanie bohatera, wnętrza Ministerstwa Prawdy, dzielnicę proli i wynajęty w niej skromny pokoik, mieszkanie O`Briena, ustronne miejsce spotkań kochanków w lesie, a także odstręczające pomieszczenia aresztu, w tym osławiony „Pokój sto jeden”.
„Rok 1984” - najważniejsi bohaterowie
Głównym bohaterem powieści jest Winston Smith, trzydziestodziewięcioletni pracownik Ministerstwa Prawdy. Jest to jeden z wielu zwykłych urzędników służących Partii. Mimo sprawiania pozorów przykładnego obywatela, Smith dopuszcza się myślozbrodni, nie kochając Wielkiego Brata. Pisze pamiętnik, wdaje się w zakazany romans z Julią, a wreszcie próbuje dołączyć do zbuntowanego Braterstwa. Jego bunt od początku skazany jest na fiasko, odpowiednie służby przez cały czas go kontrolują. Winston zostaje aresztowany i poddany brutalnemu przesłuchaniu. Doprowadzony do granic ludzkiej wytrzymałości, godzi się na wszystko, do wszystkiego się przyznaje, w końcu wyrzeka nawet miłości do Julii. Poddany praniu mózgu staje się zupełnie innym człowiekiem – biernym, zniewolonym, wyzbytym uczuć i wszelkich znamion indywidualności.
Jego kochanka Julia to kobieta przebiegła, która doskonale opanowała sztukę udawania i kamuflażu. Ciemnowłosa pracownica departamentu Literatury należy do Ligi Antyseksualnej, a jednocześnie angażuje się w liczne romanse. Miłosne przygody są wyrazem jej buntu wobec systemu, który zakazuje większości przyjemności. Julia natomiast kocha zabawę, z rozmysłem łamie zasady ustalone przez Partię. W Winstonie pociąga ją właśnie jego nieprawomyślność.
O`Brien to agent Policji Myśli, bezwzględnie tropiący wszelkie przejawy buntu. Jest bardzo grzeczny, uprzejmy, potrafi wzbudzać zaufanie. Bez reszty oddany Partii, niszczy każdego, kto myśli inaczej niż ona. Potrafi być wyjątkowo okrutny.
„Rok 1984” - problematyka
„Rok 1984” ukazuje wpływ systemu totalitarnego na jednostkę. Orwell obnaża mechanizmy kontroli obywateli i pokazuje prawdziwe oblicze „troskliwej” Partii. System oparty na doprowadzonej do granic absurdu kontroli stara się zniszczyć wszelkie przejawy człowieczeństwa. Tępi każdy przejaw indywidualizmu, nawet myśl jest tutaj zbrodnią. Nie wolno pisać pamiętników, ponieważ historia też jest własnością Partii i zmienia się wraz z prowadzoną polityką. Zabronione są romanse, a małżeństwo ma sprzyjać przede wszystkim płodzeniu potomstwa, które Partia wychowuje wedle własnych norm.
Zniewolenie jest zatem absolutne, jednostka nie ma prawa do własnych wspomnień, myśli, refleksji, a nawet pragnień. Każde jej zachowanie jest obserwowane i analizowane. System narzuca też uczucia, jak np. nienawiść do wroga i miłość do Wielkiego Brata. Ludzie stają się bezwolnymi maszynami, posłusznie wykonującymi polecenia. W tym odhumanizowanym świecie tylko prole zachowują jakieś ludzkie uczucia, choć żyją na skraju ubóstwa. Nawet dzieci donoszą na rodziców, więzi rodzinne nie mają znaczenia, kiedy w grę wchodzi lojalność wobec Partii.